SKKN Một số giải pháp bồi dưỡng phẩm chất và phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông qua môn học Giáo dục công dân

Nội dung tài liệu: SKKN Một số giải pháp bồi dưỡng phẩm chất và phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông qua môn học Giáo dục công dân

1. tư tưởng, đạo đức, lối sống và kiến thức, kỹ năng, thái độ do các nhà nghiên cứu và phát triển giáo dục Việt Nam đưa ra: Theo sơ đồ trên, việc dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học tuy có khác với dạy học trước đây nhưng có sự kế thừa, nâng lên từ phương pháp, nội dung dạy học trước đây. Điểm khác nhau giữa các phương pháp là ở chỗ dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học có yêu cầu cao hơn, mức độ khó hơn, đòi hỏi người dạy phải có phẩm chất, năng lực giảng dạy nói chung cao hơn trước đây. Hướng dẫn Số 964 /SGDĐT-CTTT, ngày 13/9/2016 của phòng CTTT- Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Ninh Bình về việc thực hiện Công tác HSSV, giáo dục thể chất và y tế trường học năm học 2016-2017 đã xác định một trong những nhiệm vụ trọng tâm là: Tập trung chỉ đạo triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng và Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, chú trọng nội dung liên quan tới giáo dục trong thời kỳ đẩy mạnh CNH,HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, gắn với phát triển kinh tế tri thức, bảo vệ tài nguyên, môi trường, chương trình khởi nghiệp cho HSSV; Triển khai có hiệu quả Quyết định số 1501/QĐ-TTg ngày 28/8/2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án"Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh niên, thiếu niên và nhi đồng giai đoạn 2015-2020”; Kế hoạch triển khai Quyết định số 1501/QĐ-TTg của ngành Giáo dục ban hành theo Quyết định số 410/QĐ- BGDĐT ngày 04/02/2016 của Bộ trưởng Bộ GDĐT; Tiếp tục thực hiện có hiệu quả các nội dung phong trào thi đua xây dựng THTT,HSTC. Tăng cường các hoạt động giáo dục, hướng dẫn cách sử dụng, khai thác thông tin trên Internet 3
2. cho thanh, thiếu niên trong trường học; tăng cường giáo dục toàn diện; giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng thực hành, ý thức trách nhiệm với cộng đồng, xã hội cho HSSV. Thường xuyên tổ chức tốt các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao trong nhà trường; Triển khai có hiệu quả hoạt động câu lạc bộ, tư vấn tâm lý, nghề nghiệp cho HS; Tổ chức triển khai thực hiện các quy định tại Thông tư liên tịch số 13/2016/TTLT-BGDĐT-BVHTTDL-BLĐTBXH-BCA ngày 05/5/2016 về việc hướng dẫn thực hiện giáo dục chuyển đổi hành vi về xây dựng gia đình và phòng, chống bạo lực gia đình trong nhà trường. Những phẩm chất, năng lực của người học chỉ có thể được hình thành và phát triển thông qua nhiều hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục trong đó có hoạt động giáo dục trong giờ nội khóa, giáo dục ngoài giờ lên lớp; căn cứ vào kinh nghiệm quản lý; chức năng, nhiệm vụ và kinh nghiệm giảng dạy bộ môn Giáo dục công dân (GDCD) ở cơ sở giáo dục cấp THPT; căn cứ vào lý luận về đổi mới phương pháp giảng dạy và điều kiện, tình hình thực tiễn, trong những năm học từ 2015 - 2016 và 2016 - 2017 nhóm tác giả sáng kiến đã trăn trở và mạnh dạn áp dụng một số giải pháp trong đó có phương pháp dạy học trực quan thông qua việc sử dụng đồ dùng dạy học trong giờ nội khóa môn GDCD; phát huy vai trò liên môn, khả năng xã hội hóa giáo dục; tổ chức có hiệu quả các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, tạo nhiều sân chơi, nhiều cơ hội cho học sinh được trải nghiệm sáng tạo, đó là những lý do cơ bản nhất để nhóm tác giả lựa chọn sáng kiến"Một số giải pháp bồi dưỡng phẩm chất và phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông qua môn học Giáo dục công dân”. 2. Lịch sử đề tài Vai trò, chức năng của giáo dục phổ thông luôn nhắc tới mục tiêu giáo dục toàn diện nhưng trên thực tế những năm qua, việc tổ chức thực hiện vẫn nặng về"dạy chữ” hơn là"dạy người”,"dạy nghề”. Sự thiếu sót này bắt nguồn từ sự quá tải của chương trình học nội khóa; sự nhận thức sai lệch, thiếu quan tâm của một số các nhà quản lý, các nhà giáo về việc bồi dưỡng phẩm chất và phát triển năng lực cho học sinh. Trong các cơ sở giáo dục phổ thông còn gặp rất nhiều khó khăn về cơ sở vật chất, kinh phí, thời gian và cơ hội cho các hoạt động giáo dục nội khóa và đặc biệt là giáo dục ngoài giờ lên lớp. Mỗi cơ sở giáo dục có điều kiện, hoàn cảnh riêng vì vậy sự vận dụng các phương pháp, hình thức tổ chức thực hiện và hiệu ứng của chương trình giáo dục cũng khác nhau. Trong năm học 2015 - 2016, nhóm thực hiện sáng kiến của chúng tôi đã tiến hành đi sâu nghiên cứu, tiếp cận vấn đề và quan tâm trau dồi, 4
3. phát triển các phẩm chất, kỹ năng cho học sinh thông qua việc sử dụng đồ dùng dạy học trong giờ nội khóa bộ môn GDCD đối với khối 11; năm học 2016 – 2017 nhóm tác giả tiếp tục áp dụng mạnh việc sử dụng đồ dùng dạy học trong giờ nội khóa bộ môn GDCD đối với cả ba khối lớp 10,11,12 đồng thời phối hợp với Đoàn Thanh niên, Hội Chữ Thập đỏ, Ban Đại diện cha mẹ học sinh... tổ chức nhiều hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (NGLL) như hoạt động trải nghiệm sáng tạo, Hội thi"Công dân với tình bạn, tình yêu, hôn nhân và gia đình”, tổ chức"Ngày Hội Khởi nghiệp”... Qua quá trình vận dụng một số giải pháp đã góp phần nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn GDCD, tạo sự biến chuyển tích cực về nhận thức và hành vi của học sinh. Việc học sinh hứng thú học tập và sự thành công của các chương trình ngoại khóa đã khẳng định bước đi đúng hướng, phù hợp với đối tượng học sinh THPT và địa phương Hoa Lư, Ninh Bình, đáp ứng được yêu cầu cấp thiết trong việc chỉ đạo và tổ chức thực hiện nhiệm vụ chính trị của nhà trường, góp phần tạo tiền đề cho việc thực hiện mục tiêu giáo dục đào tạo trong thời gian tiếp theo. 3. Điểm mới của sáng kiến 3.1. Đổi mới phương pháp tổ chức thực hiện Hoạt động dạy và học là hoạt động điều khiển, tổ chức học sinh nắm vững hệ thống tri thức khoa học phổ thông, cơ bản, hiện đại, phù hợp với thực tiễn Việt Nam về tự nhiên xã hội- nhân văn, đồng thời rèn luyện cho các em hệ thống kỹ năng, kỹ xảo tương ứng. Trên cơ sở tổ chức cho học sinh nắm vững tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, phát triển năng lực nhận thức mà hình thành cho các em cơ sở thế giới quan khoa học, những phẩm chất đạo đức nói riêng và phát triển nhân cách nói chung theo mục đích giáo dục đã đề ra. - Trước hết: Sự đổi mới phương pháp tổ chức thực hiện được thể hiện trong sự đổi mới phương pháp tổ chức hoạt động nhận thức trong giờ nội khóa. Để thực hiện thành công một giờ lên lớp người thầy phải tìm tòi và áp dụng rất nhiều phương pháp, kỹ thuật dạy học phù hợp với đối tượng song trong phạm vi sáng kiến này chúng tôi tập trung làm rõ nét về phương pháp sử dụng đồ dùng dạy học trong môn học GDCD; - Thứ hai: Lựa chọn tên hội thi, hình thức hội thi, cuộc thi tuyên truyền"Công dân với tình bạn, tình yêu, hôn nhân và gia đình” được sân khấu hóa kết hợp với những hoạt động"Ngày Hội Khởi nghiệp” với những lựa chọn vô cùng phong phú, sáng tạo cho hoạt động giáo dục NGLL cho học sinh."Tình 5
4. bạn”,"tình yêu”,"hôn nhân và gia đình” được đặt dưới góc nhìn của tuổi học trò; là những vấn đề đang diễn ra với vai trò là một trong các thành tố giáo dục gia đình - nhà trường - xã hội; đó có thể là vấn đề của bạn, của tôi hoặc của gia đình bạn, gia đình tôi và của toàn xã hội song cái mà nhóm tác giả hướng tới là từ những kiến thức sẽ đánh thức ý thức trách nhiệm giáo dục của nhà trường - gia đình - xã hội đến ý thức tự giáo dục, tự bồi dưỡng phẩm chất, năng lực và hình thành nhân cách của mỗi học sinh; đánh thức ý thức trách nhiệm của thanh niên - người công dân - chủ nhân đất nước trong tương lai trong bước khởi nghiệp tiến tới chấn hưng đất nước và một giá trị nhân văn hướng tới là sự chia sẻ "vì bạn xứng đáng”. - Thứ ba: Phát huy tối ưu sự kết hợp bồi dưỡng phẩm chất và phát triển năng lực cho học sinh trong giờ nội khóa môn GDCD kết hợp với giải pháp bồi dưỡng phẩm chất, phát triển năng lực cho học sinh thông qua các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bởi lẽ học trên lớp và hoạt động ngoại khóa là hai hình thức tổ chức dạy học mà ở mỗi hình thức dạy học đều có điểm mạnh và những hạn chế nhất định song sự kết hợp các hình thức tổ chức dạy học đó lại có điều kiện bổ trợ cho nhau rất hiệu quả trong việc thực hiện nhiệm vụ dạy học. Giờ học nội khóa diễn ra trong khuôn khổ lớp học theo thời gian quy định để thực hiện khung chương trình đã được quy định mà ở đó chủ yếu diễn ra hoạt động tương tác chủ yếu giữa thầy và trò, giữa trò với trò trong khi đó hoạt động ngoại khóa là một trong những sân chơi để học sinh tự nguyện tham gia theo nhu cầu, khả năng của bản thân giúp học sinh giải tỏa căng thẳng trong việc học với khối lượng kiến thức lớn ở trên lớp và tìm tòi ra những bài học từ trong cuộc sống, phát triển kĩ năng; được khám phá bản thân, phát triển những kĩ năng mới và củng cố những gì bạn có. Học sinh còn tập làm quen với việc lập kế hoạch và thực hiện các chương trình giúp triển khai các mục tiêu, dự định cũng như có thêm nhiều kinh nghiệm quản lý và làm việc theo nhóm. Tham gia tích cực vào các hoạt động ngoại khóa giúp học sinh cân bằng cuộc sống, thư giãn và tiếp thêm sinh lực từ đó khám phá ra những sở thích mới mẻ, những trải nghiệm thú vị, phát triển rất nhiều kỹ năng đặc biệt là kỳ năng sống (KNS) góp phần hoàn thiện bản thân cùng với những kiến thức được học để xây dựng hành trang vững chắc nhất khi bước vào cuộc sống xã hội với những bổn phận và trách nhiệm của người công dân. - Thứ tư: Phát huy tối đa nội lực đi đôi với sự tranh thủ tiềm lực của các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường: Để thực hiện tốt các nhiệm vụ của hoạt 6
5. động dạy học ở trường phổ thông, đòi hỏi phải gắn hoạt động dạy học với việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho đội ngũ cán bộ, giáo viên thực hiện đổi mới phương pháp dạy học trong đó, quan trọng nhất là tạo động lực và kích thích tinh thần lao động sáng tạo của đội ngũ giáo viên; kết hợp phát huy cao độ tính chủ động sáng tạo của mỗi thành viên trong tập thể với sự quản lý thống nhất của đội ngũ cán bộ quản lý nhà trường; đảm bảo chất lượng dạy học một cách bền vững; xây dựng cơ chế và có chính sách phù hợp để phát huy tối đa nội lực đi đôi với sự tranh thủ tiềm lực của các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường. Thực hiện mục tiêu bồi dưỡng phẩm chất, phát triển năng lực cho học sinh qua giảng dạy bộ môn GDCD, Ban Giám hiệu đã chỉ đạo nhóm chuyên môn kết hợp với BCH Đoàn trường xây dựng kế hoạch tổ chức thực hiện trong đó đi sâu áp dụng phương pháp sử dụng đồ dùng dạy học trong giờ nội khóa và chương trình ngoại khóa"Công dân với tình bạn, tình yêu, hôn nhân và gia đình” được triển khai trên cả khối lớp 10, 11,12. Trong chuỗi hoạt động đó cao điểm là Hội thi"Công dân với tình bạn, tình yêu, hôn nhân và gia đình”; Hội thi được đặt trong không gian"Ngày Hội Khởi nghiệp” tổ chức vào ngày 24/3/2017 với phương châm hiệu quả, an toàn, tiết kiệm, phát huy nội lực, phát huy tối đa khả năng và sức sáng tạo của học sinh và khả năng xã hội hóa giáo dục trong hoạt động dạy và học. 3.2. Học sinh thực sự là chủ thể trong mọi hoạt động - Trong giờ nội khóa HS là chủ thể của mọi hoạt động nhận thức: Lớp trưởng (nhóm trưởng) là người điều hành hoạt động nhóm; mọi thành viên chủ động tiếp cận, phát hiện, nêu vấn đề và đưa ra ý kiến, hướng giải quyết vấn đề; giáo viên hướng dẫn và ở mức độ nào đó cùng HS làm đồ dùng dạy học (cùng vẽ sơ đồ tư duy, lập bảng biểu kiến thức, phản ánh những câu chuyện có thật trong cuộc sống...); - Trong giờ ngoại khóa HS là"Nhóm Khởi nghiệp”,"Nhà đầu tư”, được làm người dẫn chương trình, người thủ lĩnh hay người quản lý một nhà hàng; được làm một diễn viên trên sân khấu hóa thân trong những hình tượng nhân vật yêu thích; được đối diện với sự thành công hay thất bại trong kinh doanh, được nói lên quan điểm, nhận thức của mình... Theo sự hướng dẫn của thầy cô, HS hoàn toàn chủ động tiếp cận vấn đề và từng bước làm sáng tỏ các yêu cầu trong hoạt động cá nhân và tập thể. Trong quá trình tổ chức thực hiện chú ý kết hợp giữa mục tiêu trau dồi kiến thức, rèn 7
6. luyện kỹ năng, bồi dưỡng tư tưởng, thái độ, tình cảm tích cực trong giờ nội khóa với các hoạt động giáo dục NGLL; qua quá trình học tập khám phá tri thức cũng chính là quá trình các tập thể và cá nhân khám phá chính bản thân mình, bộc lộ khả năng, thái độ, xúc cảm, vai trò của mình trong tập thể từ đó có định hướng rõ hơn con đường đi trong tương. Kết quả đạt được của các hoạt động là thước đo tình cảm, tài năng, trí tuệ của mỗi tập thể và cá nhân. 3.3. Phát huy khả năng vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Môn GDCD có đặc trưng riêng là tổng hợp nhiều kiến thức từ Triết học, Kinh tế - chính trị Mác - Lênin, Nhà nước và pháp luật, Đạo đức, các chính sách xã hội...và tích hợp nhiều nội dung như giáo dục tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, Phòng chống tham nhũng, tuyên truyền Luật an toàn giao thông, phòng chống các tệ nạn xã hội.... Nội dung của chương trình có mối liên hệ với một số nội dung của các môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Giáo dục quốc phòng, Sinh học, Công nghệ... Chính vì vậy khi đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng bồi dưỡng phẩm chất, phát triển năng lực người học, GV các môn học khác nhau có thể phối hợp nhịp nhàng để cùng xây dựng và thực hiện các hoạt động giáo dục. Đặc biệt với hình thức giáo dục NGLL. Chẳng hạn, với chủ đề"môi trường”,"dân số”, ‘việc làm”, kiến thức môn học Giáo dục công dân và Địa lí có nhiều điểm trùng nhau. Hay bài 14 (GDCD10): Công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc có một số điểm tương đồng với kiến thức môn Ngữ văn (giáo dục lòng yêu nước), môn Lịch sử, Giáo dục quốc phòng (giáo dục truyền thống yêu nước)... Phát huy tính liên môn trong hoạt động giáo dục, mục tiêu bồi dưỡng phẩm phẩm chất, phát triển năng lực cho người học sẽ đạt được hiệu quả cao hơn nhờ việc khai thác và vận dụng kiến thức liên môn nên sâu sắc, có ý nghĩa hơn. Mặt khác, giáo viên các môn học có sự tương tác, phối hợp nên qua đó việc học hỏi và trao đổi kinh nghiệm chuyên môn có hiệu quả hơn. 3.4. Phát huy tối đa việc thực hiện xã hội hóa trong học tập Khả năng xã hội hóa (XHH) giáo dục được thể hiện ở những khía cạnh cơ bản như: Hoạt động giáo dục đó đã lôi cuốn được bao nhiêu người tham gia? họ là ai? họ đã tham gia thực hiện công việc như thế nào? Số tiền ủng hộ để thực hiện công việc đó là bao nhiêu? Những ai được thụ hưởng thành quả từ hoạt động giáo dục đó?... Chương trình đã đạt được những thành công nhất định. Kết quả có được là do sự đồng thuận, sự quan tâm chỉ đạo vào tạo mọi điều kiện vật chất, tinh 8
7. thần, con người, thời gian của các cấp lãnh đạo đảng, chính quyền trong nhà trường, các cơ quan chuyên môn và có liên quan đóng trên địa bàn, sự phối hợp của các ban, ngành, của các bậc phụ huynh, của giáo viên (GV) và HS trong toàn trường. 3.5. Đưa thông điệp rộng rãi trong cộng đồng Thực hiện chuyên đề ngoại khóa, nhóm tác giả đã lựa chọn hình thức"Hội thi” theo từng chủ đề cho khối 10 là"Tình bạn”; khối 11 -"Tình yêu”; khối 12 - "Hôn nhân và gia đình”. Tình bạn, tình yêu, hôn nhân và gia đình là những phạm trù, những vấn đề của đời sống xã hội mà mỗi người vừa là chủ thể vừa là khách thể trong tổng hòa các mối quan hệ xã hội đó. Hiển hiện trong đời thực lại có rất nhiều câu hỏi, nhiều bài toán cuộc đời được đặt ra; có những góc khuất tâm hồn ta không nhận thấy... Tự tin bước tiếp hay không thể vượt qua một ranh giới vô hình mong manh trong những vấn đề của cuộc sống? Tất cả đề được gọi tên, nêu ra, để tìm, để hiểu, để có câu trả lời - Chỉ có những diễn đàn mới đưa thông điệp đến với công chúng nhanh nhất, nhiều nhất, đầy đủ nhất ngay cả những điều khó nói nhất. 4. Phạm vi, đối tượng áp dụng sáng kiến Sáng kiến góp phần cung cấp những kỹ năng có thể áp dụng để giảng dạy trong giờ chính khóa hoặc ngoại khóa ở tất cả các môn học trong chương trình hiện hành và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp đối với học sinh trung học phổ thông. 9
8. PHẦN NỘI DUNG Chương I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VIỆC BỒI DƯỠNG PHẨM CHẤT VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH THPT A. CƠ SỞ LÝ LUẬN 1. Những phẩm chất và năng lực cần bồi dưỡng và phát triển cho học sinh THPT qua môn học Giáo dục công dân 1.1. Khái niệm về nhân cách, phẩm chất, năng lực Dưới góc nhìn giáo dục học thì nhân cách là tổ hợp của những phẩm chất và năng lực, là đạo đức và tài năng được kết tinh ở mỗi con người. Con người khi mới sinh ra chưa có nhân cách, nhân cách phản ánh bản chất của xã hội của mỗi cá nhân và chỉ được hình thành, phát triển trong hoạt động giao lưu. Chính trong quá trình sống, hoạt động, giao tiếp, học tập, lao động, vui chơi, giải trí... con người đã tự hình thành và phát triển nhân cách của mình. Còn theo các nhà xã hội học thì nhân cách là một thứ giá trị được xây dựng và hình thành trong toàn bộ thời gian con người tồn tại trong xã hội, nó đặc trưng cho mỗi con người, thể hiện những phẩm chất bên trong con người nhưng lại mang tính xã hội sâu sắc. Theo từ điển Tiếng Việt: Phẩm chất là cái làm nên giá trị của người hay vật; hoặc: Phẩm chất là những yếu tố đạo đức, hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống; ý thức pháp luật của con người được hình thành sau một quá trình giáo dục. Cũng theo từ điển Tiếng Việt: Năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó. Hoặc: Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng để thực hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định. Năng lực gồm có năng lực chung và năng lực đặc thù. Năng lực chung là năng lực cơ bản cần thiết mà bất cứ người nào cũng cần phải có để sống và học tập, làm việc. Năng lực đặc thù thể hiện trên từng lĩnh vực khác nhau như năng lực đặc thù môn học là năng lực được hình thành và phát triển do đặc điểm của môn học đó tạo nên. 1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển nhân cách Sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi cá nhân chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố: di truyền, môi trường, giáo dục và hoạt động cá nhân trong đó: 10
9. - Các yếu tố bẩm sinh - di truyền tốt là những mầm mống của phẩm chất và tài năng, nhất là tài năng con người; các mầm mống cần được phát hiện kịp thời và giáo dục đúng cách thì tài năng mới phát huy, tỏa sáng. Nếu không làm như vậy, mầm mống cũng bị mai một. Do vậy yếu tố di truyền không có vai trò quyết định đến hình thành nhân cách. - Môi trường tự nhiên, môi trường gia đình, xã hội, hoàn cảnh sống có tác động và ảnh hưởng to lớn đến cá nhân nhưng cũng không có vai trò quyết định đối với việc hình thành và phát triển nhân cách bởi vì hoàn cảnh sáng tạo ra con người nhưng trong một chừng mực, con người cũng sáng tạo ra hoàn cảnh. - Giáo dục giữ vai trò chủ đạo đối với sự hình thành và phát triển nhân cách như: giáo dục sẽ định hướng cho phát triển nhân cách, giáo dục làm phát huy các yếu tố bẩm sinh - di truyền, giáo dục khắc phục được một số các khuyết tật, lệch lạc của cá nhân. Tuy vậy cá nhân phát triển đến mức độ nào, theo xu hướng nào, giáo dục không quyết định được cho cá nhân. Giáo dục không là vạn năng. Trong các yếu tố kể trên chỉ có hoạt động của cá nhân mới là yếu tố quyết định trực tiếp đối với sự hình thành và phát triển nhân cách. Việc dạy học phát triển phẩm chất, năng lực là phương pháp tích tụ dần dần các yếu tố của phẩm chất và năng lực người học để chuyển hóa và góp phần cho việc hình thành, phát triển nhân cách vì vậy dạy học phát triển phẩm chất, năng lực vừa là mục tiêu giáo dục (xét về mục đích, ý nghĩa của dạy học), vừa là một nội dung giáo dục (xét về các tiêu chuẩn, tiêu chí cần đạt của người học) đồng thời cũng là một phương pháp giáo dục (xét về cách thức thực hiện). Do vậy, dạy học phát triển phẩm chất, năng lực có một ưu thế vượt trội trong hình thành và phát triển nhân cách bởi vì nó hướng người học đi vào hoạt động cá nhân (hoạt động trong giờ, ngoài giờ, hoạt động giao tiếp với tự nhiên, xã hội, môi trường, trải nghiệm...), mà các hoạt động sống, hoạt động cá nhân có vai trò quyết định đối với hình thành nhân cách. Vì vậy vấn đề còn lại là người học tham gia như thế nào các hoạt động để hình thành và phát triển nhân cách của mình. 1.3. Mô hình dạy học phát triển 3 phẩm chất, 8 năng lực ở Việt Nam Trong một dự thảo cho đổi mới về chương trình sách giáo khoa sau năm 2015. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa ra một chương trình tổng thể gồm ba phẩm chất và tám năng lực như sau. (Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố ngày 05/8/2015). 11
10. * Ba phẩm chất là: Sống yêu thương, sống tự chủ, sống trách nhiệm. - Sống yêu thương gồm: Yêu tổ quốc, giữ gìn phát huy truyền thống, di sản quê hương đất nước, tôn trọng các nền văn hóa trên thế giới, nhân ái, khoan dung, yêu thiên nhiên. - Sống tự chủ gồm: Sống trung thực; tự trọng; tự lực; chăm chỉ; vượt khó; tự hoàn thiện. - Sống trách nhiệm gồm: Tự nguyện; chấp hành kỷ luật; tuân thủ pháp luật; bảo vệ nội quy, pháp luật. Mỗi phẩm chất sẽ được Bộ nêu rõ những tiêu chí cụ thể hơn, cụ thể hóa trong chương trình theo từng cấp học và từng môn học. *Tám năng lực: Hệ thống phẩm chất, năng lực chung được khái quát: Nhóm năng lực - Năng lực giao tiếp quan hệ xã hội - Năng lực hợp tác CÁC - Năng lực tự học Nhóm năng lực NĂNG - Năng lực tự giải quyết vấn đề và sáng tạo làm chủ và phát LỰC - Năng lực thể chất triển bản thân CHUNG - Năng lực thẩm mỹ Nhóm năng lực - Năng lực tính toán công cụ - Năng lực công nhệ thông tin và truyền thông 2. Tầm quan trọng của việc bồi dưỡng phẩm chất, phát triển năng lực cho học sinh Bồi dưỡng các phẩm chất, phát triển các năng lực cho học sinh thực chất chính là hoạt động giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống. Công tác này có vai trò vô cùng quan trọng trong thời kỳ hiện nay, khi tình trạng xuống cấp đạo đức đang ngày càng trở nên nghiêm trọng và kỹ năng, năng lực lao động xã hội rất thấp đang là vấn đề báo động cấp quốc gia. Và môn GDCD là một bộ môn đặc thù có đóng góp quan trong trong việc bồi dưỡng phẩm chất, phát triển năng lực cho học sinh phổ thông. Giáo dục đạo đức, lối sống giúp cho mỗi cá nhân nâng cao trình độ nhận thức về các giá trị đạo đức, lối sống từ đó tự điều chỉnh hành vi sao cho phù hợp với những chuẩn mực đạo đức, lối sống của xã hội. Giáo dục đạo đức, lối sống góp phần gìn giữ, phát huy những giá trị đạo đức mà các thế hệ trước đã tạo dựng; đồng thời góp phần tích cực trong việc giáo dục hình thành những giá trị đạo đức, lối sống mới, khắc phục những quan 12
11. điểm lạc hậu, sự lệch chuẩn các giá trị đạo đức truyền thống, những thói hư tật xấu hay những hiện tượng phi đạo đức. Giáo dục đạo đức, lối sống không chỉ làm cho con người nhận thức đúng các chuẩn mực đạo đức, các giá trị đạo đức, lối sống mà còn thông qua đó để hình thành niềm tin và tình cảm đạo đức. Trên cơ sở đó giúp con người nhận ra giá trị của các giá trị đạo đức, nhận thấy giá trị và ý nghĩa cuộc sống mang tính nhân bản, nhân ái, nhân văn sâu sắc, góp phần nhân đạo hóa con người và đời sống xã hội. Trong chiến lược phát triển con người, Đảng và Nhà nước ta đề cao vai trò giáo dục đạo đức, lối sống cho cho học sinh - những chủ nhân tương lai của đất nước. Giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh là nhiệm vụ quan trọng góp phần: - Hoàn thiện nhân cách cho học sinh thực hiện tốt những bổn phận đạo đức của bản thân đối với việc học tập, rèn luyện, có trách nhiệm với gia đình và xã hội. - Nâng cao nhận thức chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống cho học sinh. - Bồi dưỡng cho học sinh tình cảm trong sáng, cao thượng. - Bồi dưỡng ý chí, hành động đúng, hình thành những thói quen đạo đức, lối sống đặc biệt là ý thức trách nhiệm công dân. - Đấu tranh khắc phục, ngăn chặn những biểu hiện thiếu đạo đức trong tư tưởng, tình cảm, hành động của học sinh. Xây dựng nếp sống văn minh, thanh lịch, tích cực tham gia phòng chống tệ nạn xã hội. - Hướng tới mục tiêu ngăn chặn tình trạng bạo lực trong học sinh; đảm bảo an ninh, trật tự trong trường học, kiềm chế, đẩy lùi tình trạng vi phạm pháp luật trong học sinh. Giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng các phẩm chất, năng lực cho người học có vai trò rất lớn trong việc hình thành ý thức, tình cảm cũng như các hành vi đạo đức của con người nói chung, của học sinh nói riêng. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, trước nhiều biến động phức tạp của đạo đức xã hội; trước những biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống của một bộ phận thanh thiếu niên thì công tác giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng phẩm chất và phát triển năng lực cho học sinh càng trở nên quan trọng. Để hoàn thành xuất sắc"sứ mệnh” của môn học, nhà giáo là yếu tố quyết định thành công của công tác giáo dục phẩm chất, năng lực cho học sinh thông qua việc biết lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp, đáp ứng được yêu cầu về đổi mới phương pháp, thỏa mãn được yêu 13