Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp tạo hứng thú học tập môn Toán qua phần khởi động cho học sinh Lớp 4

Nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp tạo hứng thú học tập môn Toán qua phần khởi động cho học sinh Lớp 4

1. - Chương trình Toán lớp 4 hiện nay theo quy định chuẩn kiến thức kỹ năng của Bộ Giáo dục và Đào tạo tuy đã có giảm tải nhiều lần song nhìn chung để học tốt môn Toán vẫn là điều khó khăn đối với một bộ phận không nhỏ học sinh nói chung và học sinh khối 4 trường Tiểu học ... nói riêng. - Các bài tập trong sách giáo khoa dạng trò chơi học tập như ở các lớp 1,2,3 không có mà thay vào đó là hệ thống bài tập với yêu cầu ngày càng cao. - Một số giáo viên nhận thức chưa đầy đủ và sâu sắc về vai trò của hoạt động khởi động trong giờ học Toán. - Đa số giáo viên còn hạn chế về kĩ thuật xây dựng và quy trình thiết kế hoạt động khởi động. - Việc phân loại và vận dụng các hình thức khởi động chưa phong phú và linh hoạt. Vì vậy, hoạt động khởi động thường chỉ diễn ra cho đủ bước lên lớp chứ không mang lại hiệu quả cao. Không tạo được tâm thế hứng thú thúc đẩy học sinh chủ động chiếm lĩnh kiến thức của bài học mới. 5.2. Tìm hiểu về thực trạng tổ chức hoạt động khởi động tại trường Tiểu học: a. Thực trạng chung: Bằng quan sát thực tế tôi nhận thấy: - Về điều kiện công việc nên một số phụ huynh chưa đặc biệt quan tâm đến con. - Ở môn Toán cũng như các môn học khác, với thời gian học một tiết học 40 phút trẻ thường hay mất trật tự, không tập trung, không hứng thú học tập dẫn đến chất lượng học tập chưa cao, biểu hiện qua việc: +Học sinh học tập một cách thụ động, thiếu phương pháp và động cơ học tập, chưa tích cực, chủ động tham gia vào quá trình tự tìm tòi lĩnh hội kiến thức. + Một số em chưa hoàn thành bài tập về nhà (đang cấm bài về nhà), không chuẩn bị bài mới, thiếu đồ dùng học tập. + Một số em không hồ hởi, hay căng thẳng, lo lắng khi đến giờ học, thấy học Toán là một gánh nặng, có cảm giác sợ giờ Toán thậm chí dẫn đến hiện tượng nghỉ học với lí do không chính đáng hoặc bỏ tiết không lí do, - Một số giáo viên quen lối mòn kiểm tra bài cũ truyền thống mà chưa linh hoạt, sáng tạo các hình thức kiểm tra cũng như giới thiệu, kết nối vào bài học mới sao
2. cho thật sôi nổi, hào hứng trong những giây phút đầu giờ học. - Giáo viên còn ngại tổ chức hoạt động khởi động vì lo lắng không đủ thời gian cho truyền đạt kiến thức một bài hay lo lắng lớp sẽ ồn ào, gây ảnh hưởng đến các lớp học khác b.Thực trạng của lớp chủ nhiệm: Được sự tin tưởng của Ban giám hiệu nhà trường, năm học 2022 – 2023 tôi nhận nhiệm vụ chủ nhiệm và giảng dạy lớp 4A3. Trong quá trình dạy học, tôi nhận thấy: bên cạnh những em học khá, năng nổ trong học tập thì vẫn còn các em học mang tính thụ động, chưa mạnh dạn, chưa có tính tự giác, tâm lý ỷ lại và trông chờ vào các bạn học khác. Số lượng các em giảm hứng thú không nhiều nhưng phần nào đã làm ảnh hưởng đến chất lượng học tập của lớp. (Đi sát vào thực trạng học môn toán của hs trong lớp mình) Sau đó, tôi đã tiến hành tổ chức khảo sát 82 học sinh lớp 4 tại trường Tiểu...học nơi tôi đang công tác thông qua phiếu thăm dò như sau: PHIẾU THĂM DÒ CỦA HỌC SINH Em hãy hoàn thành phiếu hỏi bằng cách khoanh vào đáp án phù hợp với mình. Câu 1: Em có cảm xúc như thế nào với tiết học toán? A. Thích B. Nhàm chán C. Thích học môn khác Câu 2: Em có thường xuyên được tham gia các trò chơi hay vận động theo bài hát trong hoạt động khởi động của môn toán chưa? A. Thường xuyên B. Thỉnh thoảng C. Chưa bao giờ được tham gia Câu 3: Em cảm thấy thế nào khi được tham gia khởi động bằng trò chơi, múa, hát, nghe kể chuyện hay giải câu đố, trước khi vào bài học? A. Không thích B. Thích C. Rất thích Thống kê kết quả phiếu thăm dò học sinh Đáp án A Đáp án B Đáp án C Câu 1 15 học sinh 22 học sinh 45 học sinh Câu 2 0 học sinh 82 học sinh 0 học sinh Câu 3 0 11 học sinh 71 học sinh Dựa vào kết quả trên phiếu thăm dò và thăm nắm thực tế tôi nhận thấy: + Thứ nhất: Học sinh chưa thực sự hứng thú với tiết học Toán.
3. + Thứ hai: Học sinh rất thích tham gia hoạt động khởi động dưới dạng các hình thức như trò chơi, múa, hát, vận động hay giải câu đố, kể chuyện Tuy nhiên học sinh chưa được tham gia thường xuyên. Từ những thuận lợi, khó khăn và thực trạng trên cho thấy, nếu giáo viên không chịu đổi mới, vẫn theo lối kiểm tra bài cũ của dạy học truyền thống sẽ không tạo được hứng thú cho học sinh đầu mỗi giờ học. Điều đó sẽ dẫn đến hiệu quả học tập môn toán không cao. Vậy nên tôi đã nghiên cứu và mạnh dạn đưa ra biện pháp: “Một số biện pháp tạo hứng thú học tập môn Toán qua phần khởi động cho học sinh lớp 4 ” 5.3. Nội dung giải pháp: 5.3.1. Biện pháp 1: Đổi mới nhận thức của giáo viên về vai trò hoạt động khởi động trong dạy - học môn Toán Khởi động là hoạt động đầu tiên của tiết học, hoạt động này giúp học sinh huy động những kiến thức, kĩ năng của bản thân về các vấn đề có nội dung liên quan đến mới. Hoạt động này sẽ kích thích sự tò mò, sự hứng thú,tâm thế của học sinh ngay từ đầu. Ở mỗi hoạt động khởi động đều xuất phát từ nội dung bài học, nhưng nếu tình huống nào đưa ra học sinh cũng giải quyết được thì các em sẽ không có hứng thú tìm hiểu kiến thức mới, không kích thích được trí tò mò và nhu cầu học tập một cách chủ động và tích cực của các em. Vì vậy, giáo viên phải đổi mới nhận thức. Vì có đổi mới nhận thức, có hiểu biết đầy đủ thì giáo viên mới thấy được vai trò, tầm quan trọng của hoạt động khởi động. Từ đó, thông qua việc tổ chức các hình thức khởi động phong phú sẽ lôi cuốn học sinh vào nội dung bài học, giúp học sinh phát triển năng lực, phẩm chất, phát triển về thể chất, tinh thần, trí tuệ một cách toàn diện. a. Mục tiêu của giải pháp - Hướng tới cho bản thân giáo viên và đồng nghiệp thấy được vai trò quan trọng trong hoạt động khởi động. - Tổ chức có hiệu quả hoạt động khởi động trong giờ học nói chung và giờ học Toán nói riêng. b. Cách thực hiện
4. - Tìm hiểu nguyên nhân vì sao giáo viên nhận thức chưa đầy đủ về bản chất, vai trò của hoạt động khởi động Tìm hiểu từ đồng nghiệp bằng cách trò chuyện, trao đổi ý kiến về ưu, nhược điểm phần khởi động, cách thức tổ chức hiệu quả hoạt động khởi động. Bên cạnh đó giáo viên có thể học hỏi, tìm hiểu thông qua các tiết sinh hoạt chuyên môn, dự giờ, chuyên đề của đồng nghiệp (Chưa trả lời cho câu hỏi vì sao giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của HĐ khởi động) Ảnh dự giờ đồng nghiệp - Tìm tài liệu nói về vai trò của hoạt động khởi động để củng cố nhận thức.(của ai?về cái gì?) Sau khi tìm hiểu được nguyên nhân vì sao giáo viên nhận thức chưa đầy đủ về bản chất, vai trò của hoạt động khởi động, tôi chủ động tìm đọc tài liệu từ sách, báo, từ kho thư viện, từ nguồn thông tin trên mạng để củng cố nhận thức vai trò của hoạt động khởi động. Theo công văn 2345 về hướng dẫn xây dựng kế hoạch bài dạy cho học sinh tiểu học theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh, hoạt động dạy học
5. gồm 4 hoạt động chính: Khởi động, Khám phá, Luyện tập, Thực hành và Vận dụng. Hình ảnh khung kế hoạch bài dạy theo hướng dẫn của công văn 2345 (Ảnh tìm hiểu tài liệu) Như vậy, hoạt động khởi động bài học chỉ chiếm một vài phút đầu giờ nhưng có ý nghĩa quan trọng trong việc kích hoạt sự tích cực của học sinh. Hoạt động khởi động có vai trò tạo hứng thú học tập cho học sinh và hơn thế khơi dậy niềm đam mê, gây dựng bồi đắp tình yêu lâu bền đối với môn học. Dạy học trò không có hứng thú chỉ trên sắt nguội mà thôi. - Giúp đỡ đồng nghiệp nhận thức rõ về bản chất và vai trò của hoạt động khởi động. Khi bản thân đã hiểu rõ vai trò, tầm quan trọng của hoạt động khởi động, tôi lan tỏa nhận thức của mình tới các đồng nghiệp thông qua việc mời đồng nghiệp dự giờ lớp mình, trao đổi trong các buổi sinh hoạt chuyên môn. Dần dần, những giáo viên khác trong tổ cũng hưởng ứng và thực hiện vì họ đã thấy rõ vai trò của hoạt động khởi động. Ảnh sinh hoạt chuyện môn Ảnh dự giờ lớp học c. Đánh giá Qua thực hiện biện pháp, bản thân tôi và các đồng nghiệp đã có những nhận thức đúng đắn, tích cực về vai trò quan trọng của hoạt động khởi động. Từ
6. đổi mới nhận thức, biến nhận thức thành hành động trở nên dễ dàng hơn. Trong các tiết học, giáo viên đã chủ động thiết kế hoạt động khởi động làm cho giờ học sôi nổi hiệu quả. (Ảnh học sinh trong giờ khởi động Toán) 5.2.2. Biện pháp 2: Đa dạng các hình thức hoạt động khởi động Đa dạng được hiểu là nhiều, phong phú. Đa dạng hóa hình thức hoạt động khởi động là việc sử dụng nhiều cách thức để tổ chức hoạt động khởi động. Việc đa dạng hình thức khởi động tạo nên tính hấp dẫn, mới mẻ cho người học. Mặt khác thông qua việc thực hiện đa dạng các hình thức khởi động giúp học sinh có cơ hội phát triển nhiều năng lực và phẩm chất. a. Mục tiêu của giải pháp - Giúp các em thấy vui trong tiết học, rèn tính nhanh nhẹn, cởi mở. Qua đó học sinh tiếp thu và hiểu bài, phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, độc lập của mình để học tập tốt, hiểu bài sâu bài, nhớ lâu hơn. - Giúp giáo viên có thêm nhiều kĩ năng, kinh nghiệm và sự sáng tạo trong việc tổ chức các hoạt động khởi động. b. Cách thực hiện: - Tìm hiểu các yếu tố cần thiết để thiết kế hoạt động khởi động * Xác định mục tiêu của hoạt động khởi động: - Mục tiêu của hoạt động phù hợp với nội dung bài học với đối tượng học sinh. - Hoạt động khởi động phải kích thích đam mê, sự hứng thú của học sinh ngay đầu tiết học. - Hoạt động khởi động tạo ra những tình huống có vấn đề dẫn dắt học sinh vào phần hình thành kiến thức mới. - Giúp học sinh hình thành một số kĩ năng cần thiết: quan sát, phân tích, kĩ năng
7. trình bày, kĩ năng giao tiếp,... * Một số yêu cầu trong tổ chức hoạt động khởi động - Hiểu được vai trò, ưu, nhược điểm và những yêu cầu trong quá trình tổ chức hoạt động khởi động. - Giáo viên cần nắm được các bước thực hiện hoạt động khởi động và có kế hoạch cụ thể trong việc tổ chức hoạt động khởi động ở từng tiết học, bài học. - Sau hoạt động khởi động giáo viên cần phải kiểm tra, đánh giá, hiệu quả của hoạt động. - Giáo viên cần tạo được sự liên kết giữa các hoạt động khởi động với các hoạt động trong bài học và cả nội dung kiến thức cũ. - Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong việc thực hiện nhiệm vụ trong hoạt động khởi động. * Thực hiện quy trình thiết kế hoạt động khởi động: - Một là: Xác định mục tiêu của hoạt động khởi động. - Hai là : Xác định hình thức tổ chức hoạt động khởi động, các phương tiện cần dùng. - Ba là: Thiết kế nội dung khởi động. - Bốn là: Vận dụng vào quá trình dạy học. - Năm là: Đánh giá hiệu quả của việc tổ chức hoạt động khởi động. - Sáu là: Rút kinh nghiệm, vận dụng vào những hoạt động khởi động khác. * Một số lưu ý cần thiết khi thiết kế hoạt động khởi động: - Hoạt động khởi động chiếm tỉ lệ thời gian rất ngắn trong một tiết học nên khi thiết kế hoạt động, giáo viên cần lưu ý lựa chọn nội dung phù hợp, thiết thực với bài học, bao quát được nội dung bài học. - Hệ thống câu hỏi tình huống trong hoạt động khởi động cũng cần được thiết kế theo nhiều mức độ từ dễ đến khó để phù hợp với từng đối tượng học sinh. Tạo không khí sôi nổi, hào hứng ngay từ giây phút đầu tiên. Những câu hỏi khó để kích thích sự tìm tòi, thích khám phá của học sinh. - Khi thiết kế hoạt động khởi động, giáo viên cần phải đặc biệt quan tâm đến từng đối tượng học sinh. Không nên áp dụng cùng một kịch bản khởi động cho tất cả các đối tượng học sinh của các lớp hay cho tất cả các tiết học mà cần
8. phải có sự đổi mới về phương pháp, hình thức khởi động để tránh sự đơn điệu, nhàm chán và cũng là để “làm mới chính mình”. - Phân loại theo hình thức khởi động * Khởi động thông qua các trò chơi Trò chơi là hoạt động được các học sinh thích thú tham gia. Vì vậy nó có khả năng lôi kéo sự chú ý và khơi dậy được hứng thú học tập. Rất nhiều trò chơi ngoài mục đích đó còn có thể ôn tập kiến thức cũ hoặc dẫn dắt các em vào hoạt động tìm kiếm tri thức mới một cách tự nhiên, nhẹ nhàng. Hoặc những trò chơi giúp các em vận động tay chân khiến cho cơ thể tỉnh táo, giảm bớt những áp lực tâm lý do tiết học trước gây ra. Sử dụng phương pháp trò chơi là phương pháp giáo viên thông qua việc tổ chức có liên quan đến nội dung bài học, có tác dụng tạo hứng thú học tập cho học sinh ngay từ khi bắt đầu bài học mới. Qua trò chơi học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, tự nhiên đồng thời cũng phát huy tính tự giác ở học sinh. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh được hoạt động bằng cách tự chơi trò chơi trong đó mục đích của trò chơi học tập là dạy học thông qua việc chuyển tải mục tiêu của bài. Một số lưu ý khi thực hiện trò chơi: Thứ nhất: Nguyên tắc tổ chức trò chơi: + Giúp học sinh rèn luyện kĩ năng học tập. + Có sức hấp dẫn, thu hút chú ý tất cả học sinh tham gia. +Trò chơi phải diễn ra trong khoảng thời gian nhất định 5- 7 phút đầu giờ . + Câu hỏi trong hoạt động trò chơi cũng phải được lựa chọn và sử dụng phù hợp tránh sử dụng những câu hỏi lan man không liên quan đến nội dung bài học. Thứ hai: Mục đích trò chơi + Trò chơi được tổ chức nhằm mục đích ôn luyện, củng cố kiến thức hoặc hình thành kiến thức vào bài học mới. Thứ ba: Đồ dùng trò chơi + Là những thiết kế trò chơi đã được giáo viên chuẩn bị sau đó đươc sử dụng và trình bày trên máy tính, máy chiếu. Thứ tư: Luật chơi
9. + GV phổ biến được tên trò chơi, luật chơi cho HS. + GV đánh giá lại kết quả của trò chơi. Các trò chơi được thiết kế thường nhằm tìm ra tên bài học, khái niệm hoặc nội dung chính của bài. Đây là cơ hội để giáo viên có thể giúp học sinh nhớ lại những kiến thức cũ hoặc những hiểu biết của các em xoay quanh bài học mới. Trò chơi cũng kích thích trí tò mò, khả năng suy đoán của học sinh để tăng thêm sự hấp dẫn của các trò chơi, tôi thường khuyến khích bằng điểm, bằng những phần thưởng nho nhỏ như chiếc bút, quyển sổ, Điều đó khiến học sinh thích thú, hào hứng hơn trong hoạt động. Trong quá trình tổ chức hoạt động khởi động bản thân tôi thường sử dụng một số trò chơi sau: Trò chơi “Ai nhanh, ai đúng”; trò chơi “Kết bạn”; trò chơi “Nhanh như chớp”, trò chơi “Mảnh ghép bí mật”, ... Sau đây tôi xin trình bày một số ví dụ cụ thể trong các tiết dạy học của tôi khi vận dụng phương pháp trò chơi để thiết kế hoạt động khởi động trong giờ học Toán 4. Ví dụ: Thiết kế hoạt động khởi động bài “Ôn tập về số tự nhiên” • Mục tiêu hoạt động: - Tạo tâm thế hứng khởi, tò mò cho học sinh để bắt đầu bài học thuận lợi hơn - Rèn luyện khả năng tư duy, suy luận lô-gic • Cách thức tổ chức -Trò chơi: “ Mảnh ghép bí mật” -Thời gian: 3 – 5 phút -Chuẩn bị: máy chiếu, máy tính, bút chỉ bảng, loa Hoạt động của giáo viên – học sinh Nội dung cần đạt
10. Bước 1: Giáo viên cho học sinh quan sát nêu tên trò chơi - Bước 2: Giáo viên phổ biến cách - Học sinh quan sát và theo dõi chơi: + Cô có 3 mảnh ghép được đánh số từ 1 đến 3. Trả lời đúng câu hỏi của mỗi (Chưa nêu rõ hs đạt được nhiệm vụ mảnh ghép, nội dung mảnh ghép đó gì) được mở ra, nội dung 3 mảnh ghép này lên quan đến nội dung bài học hôm nay. + GV nêu câu hỏi học sinh trả lời các mảnh ghép.Các mảnh ghép hiện ra: Mảnh ghép 1: Số Mảnh ghép 2: tự Mảnh ghép 3: nhiên + Gv đưa ra đáp án 3 mảnh ghép được mở ra: Số tự nhiên Bước 3: Gv kết nối để đưa vào bài học mới: Đây cũng chính là nội dung ôn tập của tiết học ngày hôm nay. Bài ôn tập đầu tiên của chương 6 trong chương trình Toán 4. Chúng ta sẽ cùng nhau ôn tập tập về số tự nhiên.
11. * Khởi động bằng cách sử dụng các phương tiện trực quan Đây là cách thức dễ thực hiện và cũng rất hiệu quả trong việc tạo ra hứng thú cho học sinh. Hãy tưởng tượng nếu bắt đầu một giờ học bằng một đoạn phim ngắn, một ca khúc hay xem một vài bức tranh, ca khúc hay xem một vài bức tranh, quan sát một vài mô hình, có liên quan trực tiếp tới bài học thì sẽ thấy thú vị và hấp dẫn hơn nhiều so với những lời giới thiệu đơn điệu. Ngày nay với sự phát triển của các phương tiện công nghệ thông tin không khó để người giáo viên có thể sưu tầm những tranh ảnh, video, mô hình,.. minh họa cho bài giảng của mình. Đặc biệt, là những khái niệm cơ bản của toán học đều xuất phát từ tình huống thực tiễn. Bản thân tôi khi tiến hành hoạt động khởi động cũng thường xuyên sử dụng những dụng cụ trực quan để tạo hứng khởi cho học sinh. Khởi động bằng cách sử dụng các phương tiện trực quan như là: tranh, ảnh, sơ đồ tư duy, biểu bảng, đồ dùng dạy học,... để dẫn dắt vào bài học. Đây là một hình thức khởi động nhẹ nhàng tạo được hứng thú một cách hiệu quả. Học sinh qua quan sát đồ dùng trực quan sẽ xử lí thông tin và tiếp nhận kiến thức hiệu quả hơn. Ví dụ: Thiết kế hoạt động khởi động bài “Hình thoi ” • Mục tiêu hoạt động: - Tạo tâm thế hứng khởi , tò mò cho học sinh để bắt đầu bài học thuận lợi hơn - Rèn luyện khả năng tư duy , suy luận lô-gic • Cách thức tổ chức: Thời gian : 3 – 5 phút Chuẩn bị : máy chiếu , máy tính , bút chỉ bảng , loa Hình thức : trình chiếu hình ảnh , kết hợp hỏi đáp Hoạt động của giáo viên – học sinh Nội dung cần đạt Bước 1 : Giáo viên cho học sinh quan Đây là hình gì ?(đây là câu hỏi của sát hình ảnh giáo viên chứ ko phải là nội dung cần -Học sinh quan sát và theo dõi đạt)