Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh Lớp 4

Nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh Lớp 4

1. 3 MỤC LỤC I. PHẦN MỞ ĐẦU4 1. Lý do chọn biện pháp ..4 2. Mục đích nghiên cứu . 5 3. Nhiệm vụ nghiên cứu . .5 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ... 5 5. Phương pháp nghiên cứu 5 II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 5 1. Cở sở lí luận 5 2. Cơ sở thực tiễn 6 3. Các biện pháp .. .. .8 III. KẾT QUẢ VÀ ỨNG DỤNG 18 IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 19 1. Kết luận . .. 19 2. Kiến nghị.....................................................................................................20 Tài liệu tham khảo ... .. 21
2. 4 I. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Như chúng ta đã biết, song song với việc dạy học văn hoá, tăng cường tính chủ động sáng tạo và phát huy tính tích cực của học sinh thì việc đổi mới giáo dục năng lực và phẩm chất học sinh cũng là một trong những vấn đề cấp thiết được đặt ra. Giao tiếp và hợp tác là năng lực quan trọng đối với mỗi công dân trong thế kỉ XXI. Trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể mới của Việt Nam, giao tiếp và hợp tác là một trong các năng lực chung cần trang bị cho học sinh. Giúp hoc sinh lớp 4 tiếp cận với CTGDPT 2018 đang là yêu cầu đặt ra đối với các cơ sở giáo dục, trong đó có nội dung giáo dục phát triển năng lực giao tiếp, hợp tác. Đối với học sinh lớp 4 nói riêng và các khối lớp tiểu học nói chung, năng lực giao tiếp và hợp tác là rất cần thiết và quan trọng để các em hòa nhập và phát triển trong môi trường học tập và đây cũng là yêu cầu cần đạt được trong quá trình đánh giá học sinh tiểu học. Trong các kỹ năng sống thì kỹ năng giao tiếp chiếm vị trí quan trọng trong cuộc sống thực tiễn, hoạt động lao động của con người. Kỹ năng giao tiếp không phải do bẩm sinh, di truyền mà có được mà nó được hình thành và phát triển trong quá trình sống, qua hoạt động, qua trải nghiệm, tập luyện, rèn luyện... Vì vậy, muốn nâng cao chất lượng giáo dục thì cần thiết phải phát triển kỹ năng giao tiếp cho học sinh. Đối với học sinh trường tôi, do đặc điểm điều kiện kinh tế, địa lý tự nhiên, môi trường giao tiếp hẹp, do đặc điểm tâm lý học sinh nhút nhát, lúng túng, thiếu tự tin, ngại giao tiếp trước người lớn, trước đông người. Kỹ năng hợp tác, làm việc nhóm, kỹ năng thích ứng, kỹ năng giải quyết vấn đề... đặc biệt là kiến thức, kỹ năng về cuộc sống còn hạn chế. Trong khi đó đời sống của học sinh tiểu học rất cần đến kỹ năng giao tiếp, đó cũng chính là điều kiện để học sinh phát triển một cách toàn diện đáp ứng yêu cầu xã hội ngày nay.
3. 5 Chính vì vậy mà đây cũng chính là lý do tôi lựa chọn đưa ra đề tài: “Một số biện pháp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh lớp 4” 2. Mục đích nghiên cứu - Tìm hiểu và đánh giá thực trạng về năng lực giao tiếp và hợp tác của lớp. - Đưa ra một số biện pháp giúp các em có kỹ năng giao tiếp, hợp tác tốt, phù hợp với các tình huống khác nhau trong cuộc sống, góp phần thực hiện tốt việc giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh Tiểu học 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu thực trạng về năng lực giao tiếp và hợp tác của lớp. - Đưa ra một số biện pháp giúp các em có kỹ năng giao tiếp, hợp tác tốt, phù hợp với các tình huống khác nhau trong cuộc sống, góp phần thực hiện tốt việc giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh Tiểu học 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu - Biện pháp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh lớp 4A. - Phạm vi nghiên cứu: Học sinh lớp 4A – Năm học 2021-2022. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp suy luận (nghiên cứu tâm lý học sinh Tiểu học và quy luật hình thành nhân cách của học sinh Tiểu học). - Phương pháp điều tra, tổng hợp. - Phương pháp thống kê, phân loại đối tượng học sinh. - Phương pháp thực hành. - Phương pháp vấn đáp, hội thoại. II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 1.Cở sở lí luận Kỹ năng giao tiếp: Là tập hợp những quy tắc, nghệ thuật về cách ứng xử, đối đáp được đúc kết qua những kinh nghiệm thực tế, giúp việc giao tiếp được hiệu quả và đạt được mục đích đặt ra trong những trường hợp cụ thể. Kỹ năng giao tiếp bao gồm nhiều loại kỹ năng khác nhau như kỹ năng lắng nghe; kỹ năng giao tiếp bằng mắt, bằng cử chỉ; kỹ năng thuyết trình; kỹ
4. 6 năng diễn đạt; kỹ năng ra quyết định Trong trường hợp cụ thể, chúng ta không chỉ sử dụng một kỹ năng nhất định mà cần phối hợp các kỹ năng giao tiếp phù hợp để đạt được mục đích của buổi giao tiếp. Chính vì vậy, để thực hiện các mục tiêu giáo dục cho học sinh tiểu học thì điều cần thiết là phải hình thành và phát triển ở các em kỹ năng giao tiếp, hợp tác. Dạy cho các em biết cách giao tiếp có hiệu quả chính là dạy cho các em biết cách nhận thức đúng đắn về mình, nhận biết về đối tượng giao tiếp, biết cách tiếp cận với đối tượng giao tiếp và biết bày tỏ thái độ, quan điểm của mình bằng lời nói, cử chỉ, điệu bộ, nét mặt và bằng cả những việc làm khi cần thiết. Trong quá trình dạy và học, kỹ năng giao tiếp, hợp tác của các em được thể hiện qua cách trình bày, xử lý tình huống bằng ngôn ngữ, tranh biện, thuyết trình, làm việc nhóm cùng thầy cô và bạn bè trước các vấn đề. Bởi vậy, rèn kỹ năng giao tiếp là đồng thời phát triển kỹ năng nói, nghe; luyện tập cả kỹ năng trao lời, đáp lời trong đời sống học tập và sinh hoạt hàng ngày. Từ những kỹ năng đó sẽ giúp cho các em chững chạc, tự tin, lịch sự, lễ phép và nhanh nhẹn trước các tình huống trong cuộc sống. 2.Cơ sở thực tiễn Trong những năm gần đây, Đảng và nhà nước ta cũng như ngành Giáo dục rất quan tâm đến việc đưa vào chương trình dạy giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học mà trong đó kỹ năng giao tiếp là một trong những kỹ năng rất quan trọng không thể thiếu của mục tiêu giáo dục kỹ năng sống đối với học sinh nói riêng, đối với mỗi con người thời đại mới nói chung, nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội hiện nay. Có kỹ năng giao tiếp thì học sinh mới dễ dàng thực hiện tốt các kỹ năng khác. 2.1. Thực trạng Thực tế cho thấy việc rèn kĩ năng giao tiếp và hợp tác cho học sinh trong lớp học chưa được quan tâm đồng đều. Do vậy trong quá trình học tập trên lớp nhiều học sinh không biết cách trả lời hoặc trả lời không đúng trọng tâm vấn đề. Các em ngại nói, ngại tiếp xúc với người lạ. Thiếu tự tin khi giao tiếp
5. 7 với người lớn, thầy cô giáo và bạn bè xung quanh. Khi gặp các tình huống trong cuộc sống nhiều học sinh không có kỹ năng xử lý tốt, thông thường học sinh thu mình lại hoặc cư xử không đúng mực. Trong quá trình học tập trên lớp hay các hoạt động NGLL được tổ chức thì kỹ năng hoạt động nhóm, kỹ năng phối hợp của học sinh chưa cao, nhiều em chưa biết lắng nghe ý kiến của bạn bè... 2.2. Nguyên nhân Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng nêu trên nhưng chủ yếu là do các nguyên nhân sau: - Trước hết là do nhận thức của giáo viên, phụ huynh về rèn kỹ năng giao tiếp cho các em chưa đúng. Cả giáo viên và phụ huynh đều chỉ chú trọng đến việc dạy kiến thức: đọc tốt, viết tốt, làm toán tốt việc rèn kĩ năng giao tiếp cho học sinh còn mang tính chiếu lệ, đôi khi chỉ tập trung vào một số học sinh nói tốt. - Bên cạnh đó một số gia đình bố mẹ chỉ mải lo đến việc làm kinh tế mà quên mất gia đình là chiếc nôi của con trẻ, quên đi việc cần tạo một môi trường gia đình đầm ấm, người lớn gương mẫu, quan tâm dạy dỗ trẻ. Có những gia đình hoàn toàn phó mặc việc dạy dỗ con em cho nhà trường. Cũng có những gia đình có điều kiện kinh tế, quá chiều chuộng con cái muốn gì được nấy, ít quan tâm đến việc giáo dục con em kỹ năng giao tiếp với người lớn, bạn bè với cha mẹ, ông bà, thầy cô giáo, với các mối quan hệ xã hội xung quanh mình. Nhiều học sinh được gia đình chiều chuộng dẫn đến các em thiếu các kỹ năng giao tiếp, luôn ỷ lại, phụ thuộc vào người lớn; mỗi khi gặp các tình huống trong thực tế lúng túng không biết xử lý thế nào, hạn chế trong việc tự bảo vệ bản thân mình; hoặc có em được chiều chỉ làm theo ý của mình chứ không làm theo ý người khác. - Đặc biệt trong thời kỳ công nghệ 4.0, hầu hết các gia đình đều có các thiết bị điện tử như ti vi, điện thoại, máy tính... lúc rảnh rỗi các em thường chỉ
6. 8 chăm chú xem tivi, lướt điện thoại, hoặc chơi máy tính... dẫn đến các em ngại tiếp xúc, giao tiếp với mọi người xung quanh. Trong tháng đầu tiên của năm học, ngay sau khi nhận lớp tôi đã tiến hành điều tra, theo dõi hoạt động giao tiếp của các em thông qua các giờ dạy trên lớp của mình cũng như trao đổi nắm bắt qua các cô giáo bộ môn và giáo viên tổng phụ trách đội theo dõi trong hoạt động Ngoài giờ lên lớp, kết quả thu được như sau: Bảng kết quả khảo sát năng lực giao tiếp và hợp tác đầu năm: Tốt Đạt Cần cố gắng Lớp TSHS TS % TS % TS % 4A 35 15 42,8% 18 51,4% 2 5,7% Mục đích của việc khảo sát tình hình thực tế của lớp giúp GVCN nắm vững được đặc điểm tình hình của từng học sinh như: tính cách, khả năng nói và cách giao tiếp ứng xử với bạn bè, quan sát kĩ năng sống của từng em. Qua đó giáo viên sẽ có những biện pháp phù hợp để giúp cho các em mạnh dạn, tự tin biết thực hiện tốt các kĩ năng sống phù hợp với bản thân các em. 3. Các biện pháp 3.1. Nâng cao nhận thức vai trò của giáo viên đối với việc rèn kỹ năng giao tiếp cho học sinh Tiểu học trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0 Là thời đại của công nghệ thông tin ở bất cứ nơi nào con người cũng có thể tìm kiếm được tri thức mà không cần đến giáo viên. Xã hội ngày một phát triển, đâu đâu cũng điện thoại thông minh, máy tính bảng và con người ngày càng ít có cơ hội giao tiếp với nhau hơn. Thực tế cho thấy rất nhiều gia đình bố mẹ bận công việc cứ giao cho con một chiếc điện thoại hay máy tính bảng là yên tâm có người trông con hộ không có con quấy nhiễu, bố mẹ thoải mái làm việc của mình. Chính vì lẽ đó mà ngày nay có rất nhiều trẻ em không thích tiếp xúc với mọi người xung quanh, ít có các kỹ năng giao tiếp tối thiểu hàng ngày.
7. 9 Chính vì nhận thức rõ tầm quan trọng của các kỹ năng giao tiếp trong xu thế hiện nay là rất cần thiết đối với học sinh, bản thân tôi với trách nhiệm của người giáo viên trong thời đại công nghiệp 4.0 không ngừng tìm hiểu, nghiên cứu về các kỹ năng giao tiếp cần thiết. Đồng thời tôi cũng tìm tòi, tham khảo, ứng dụng các biện pháp để rèn kỹ năng giao tiếp cho học sinh. Biết được điều này là một giáo viên chủ nhiệm tôi thường xuyên tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho phụ huynh và học sinh về các kỹ năng giao tiếp, tầm quan trọng của giao tiếp trong cuộc sống và sự cần thiết phải giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh Tiểu học. - Trước tiên giáo viên cần giúp cho phụ huynh, học sinh hiểu được: Kĩ năng giao tiếp là những kĩ năng tâm lý-xã hội cơ bản giúp cho cá nhân tồn tại và thích ứng trong cuộc sống, giúp cho cá nhân vững vàng trước cuộc sống có nhiều thách thức nhưng cũng nhiều cơ hội trong thực tại Rèn kĩ năng giao tiếp đơn giản là giúp học sinh có cơ hội giao lưu với bạn bè, thầy cô giáo, với xã hội xung quanh mình và có được khả năng ứng phó một cách linh hoạt nhưng đem lại những thuận lợi trong cuộc sống. - Sau đó giáo viên phải giúp cho phụ huynh, học sinh hiểu rõ: Kỹ năng giao tiếp không phải là cái có sẵn, con người không phải sinh ra đã có kỹ năng giao tiếp tốt. Mà kỹ năng giao tiếp phải được rèn luyện và hình thành theo một quá trình, hình thành một cách tự nhiên qua những hoạt động, những trải nghiệm trong cuộc sống và qua giáo dục mà có. - Trao đổi trong các lần họp phụ huynh cả lớp đầu năm, cuối kỳ, cuối năm. Cũng có những phụ huynh bận công việc không tham gia hoặc cũng có những phụ huynh không phối hợp với giáo viên chủ nhiệm, lúc đó bản thân tôi phải gặp gỡ trực tiếp, điện thoại để động viên, trao đổi và khai thông tư tưởng cho phụ huynh, Từ đó giáo viên, phụ huynh, học sinh có thể làm tốt công tác rèn kỹ năng giao tiếp cho các em. 3.2. Tăng cường tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học các môn học giúp học sinh rèn kĩ năng giao tiếp và hợp tác
8. 10 Ở bậc tiểu học các môn học có chứa nội dung giáo dục kỹ năng giao tiếp và hợp tác rất nhiều, nhất là các môn như: Tiếng Việt; Đạo đức; Khoa học, Tự nhiên xã hội.... Nhiệm vụ của người giáo viên là phải tự giác, tích cực thực hiện giáo dục kỹ năng giao tiếp cho học sinh qua mỗi giờ học trên lớp. Thông qua các tiết học trên lớp giáo viên giáo dục kĩ năng giao tiếp và hợp tác cho học sinh. Vậy muốn thông qua hoạt động dạy học mà hướng tới rèn kỹ năng giao tiếp cho học sinh thì người giáo viên phải biết tổ chức các hoạt động học tập làm sao để phát huy được sự tích cực, chủ động, mạnh dạn, tự tin của học sinh trong quá trình học tập. Vậy thì hoạt động nhóm là một hoạt động nếu người giáo viên tổ chức khéo léo sẽ phát huy được các ưu thế mà nó mang lại trong quá trình dạy học. Nó không chỉ giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách chủ động mà còn là sân chơi giúp cho học sinh thể hiện bản thân, học hỏi bạn bè, khả năng hợp tác, làm việc nhóm . Ví dụ: - Trong tiết Kể chuyện, tôi luôn tổ chức cho học sinh kể lại đoạn chuyện, câu chuyện trong nhóm, sau đó kể trước lớp, giúp học sinh rèn kĩ năng hợp tác, giao tiếp, mạnh dạn, tự tin trước đám đông, từ đó học sinh nói năng ngày càng lưu loát hơn. Sau khi HS kể xong, tôi mời các em nhận xét, trao đổi về nội dung ý nghĩa câu chuyện, nhận xét về cách thể hiện tính cách của từng nhân vật trong câu chuyện thông qua cử chỉ, điệu bộ, lời kể của bạn để giúp các em tạo cảm giác tự tin khi trao đổi, cách giải quyết một vấn đề có hiệu quả nhất, đặc biệt là giúp các em rèn luyện kỹ năng thể hiện cảm xúc của mình thông qua ngôn ngữ nói và ngôn ngữ hình thể. - Trong các tiết Toán, Khoa học, Lịch sử - Địa lý... Người giáo viên cần tạo nhiều cơ hội để học sinh được hoạt động nhóm, có thể là nhóm 2, nhóm 4, tùy thuộc vào nhiệm vụ học tập. Khi học sinh hoạt động nhóm, các em được giao tiếp, hợp tác, trao đổi với các bạn để giải quyết vấn đề bài học đặt ra.
9. 11 Sau hoạt động nhóm học sinh được chia sẻ trước lớp, hoạt động này giúp các em rèn kĩ năng chia sẻ, tự tin trước đám đông và được thể hiện mình. Sau khi bạn chia sẻ xong các bạn khác được giao tiếp, đánh giá, nhận xét bài làm hoặc câu trả lời của bạn và đưa ra ý kiến hoặc cách làm của mình, các em đã được rèn kĩ năng giao tiếp và kĩ năng chia sẻ một cách đúng mực. Chẳng hạn: Bạn làm sai, nhận xét là: "Theo tớ, cách giải thế này" chứ không nói là:"Cậu làm sai rồi" hoặc nhận xét một cách không tế nhị. HS hoạt động trao đổi nhóm 2, nhóm 4
10. 12 Học sinh được trao đôi, chia sẻ với các bạn trước lớp * Như vậy: Trong các giờ học trên lớp, tôi chú trọng hình thức tổ chức dạy học theo nhóm cho các em học sinh. Bởi học theo nhóm là hình thức giảng
11. 13 dạy đặt học sinh vào môi trường học tập tích cực và việc rèn cho các em các kỹ năng học hợp tác nhóm là hết sức cần thiết, tạo điều kiện để các em có nhiều cơ hội giao lưu, học hỏi lẫn nhau, giúp đỡ lẫn nhau, qua đó rèn kỹ năng giao tiếp cho học sinh một cách rất có hiệu quả. Từ việc tổ chức cho học sinh hoạt động học tập theo nhóm như vậy mà học sinh lớp tôi luôn mạnh dạn, tự tin thể hiện bản thân mình trước đông người, biết cách tôn trọng ý kiến bạn bè, giúp đỡ nhau, hỗ trợ lẫn nhau trong học tập, ngoài ra học sinh còn biết yêu thương, đoàn kết, cùng nhau tiến bộ. 3.3. Giáo dục kĩ năng giao tiếp, hợp tác trong sinh hoạt Đội và hoạt động ngoài giờ lên lớp. Hoạt động Đội là hoạt động tập thể có ý nghĩa quan trọng đối với học sinh lớp 4. Qua hoạt động Đội rèn cho các em nhiều kĩ năng giao tiếp mới đó là giao tiếp với các anh chị Phụ trách Chi đội, các Đội viên, các Sao, giao tiếp với các bạn trong Ban chỉ huy Liên đội, tạo cho các em giao tiếp trong các mối quan hệ đa dạng hơn. Giáo dục các em biết giao tiếp phù hợp trong các tình huống của môi trường mới mà người đội viên tham gia. Giáo dục kĩ năng giao tiếp thông qua các hoạt động tập thể khác Đối với học sinh tiểu học khi đến trường các em vừa được học tập và vui chơi, Hoạt động tập thể là một hoạt động cần thiết. Vì thế tôi luôn chú ý rèn kĩ năng giao tiếp cho học sinh không chỉ trong học tập, trong sinh hoạt Đội mà còn phải chú ý rèn kĩ năng giao tiếp, hợp tác cho học sinh trong cả các hoạt động tập thể, bao gồm: Hoạt động ngoài giờ lên lớp, sinh hoạt lớp, sinh hoạt đầu giờ. Ví dụ: - Trong các tiết hoạt động ngoại khóa theo tuần về các chuyên đề về văn hóa ứng xử trong nhà trường và xã hội, tuyên truyền về an toàn giao thông; truyền thông y tế; nếp sống văn minh đô thị, vấn đề ô nhiễm môi trường, hoạt động về nguồn... Thông qua việc tổ chức cho các em thảo luận các vấn đề nêu trên, các em sẽ vận dụng một cách tự nhiên các kỹ năng giao tiếp, hợp tác như