Báo cáo Biện pháp Tổ chức hoạt động nhóm có hiệu quả khi dạy chùm thơ Hai-cư Nhật Bản

Nội dung tài liệu: Báo cáo Biện pháp Tổ chức hoạt động nhóm có hiệu quả khi dạy chùm thơ Hai-cư Nhật Bản

1. 1. Hoạt động nhóm và những lưu ý khi tổ chức hoạt động nhóm Dạy học theo nhóm là hình thức giảng dạy đặt học sinh vào môi trường học tập tích cực, trong đó học sinh được tổ chức thành nhóm/ cặp một cách thích hợp. Thông qua hoạt động học sinh thể hiện được những suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về những vấn đề được đặt ra, đồng thời được lắng nghe những ý kiến trao đổi thảo luận của nhóm để tự điều chỉnh, hoàn thiện mình. Học tập hợp tác nhóm giúp các em rèn luyện và phát triển kĩ năng làm việc, kĩ năng giao tiếp, giao lưu học hỏi lẫn nhau, phát huy được vai trò trách nhiệm tích cực trên cơ sở cùng làm việc hợp tác với nhau. Hình thức học tập này sẽ làm giờ học sinh động, lôi cuốn các em tham gia vào hoạt động học tập một cách tích cực, chủ động. Mặt khác, có thể giúp học sinh nhìn nhận và giải quyết vấn đề một cách sâu rộng, toàn diện hơn, bản thân mỗi em sẽ hào hứng hơn khi có sự đóng góp của mình vào thành quả chung, từ đó vốn hiểu biết, kinh nghiệm xã hội cũng thêm phong phú, kĩ năng hợp tác giải quyết vấn đề sẽ được rèn luyện và phát triển. Hoạt động nhóm cũng là hình thức học tập mang tính dân chủ, tạo thói quen bình đẳng, hình thành quan diểm cá nhân, thậm chí biết đón nhận quan điểm bất đồng, ý kiến trái chiều để đi đến quan điểm thống nhất khi giải quyết vấn đề. Như vậy, hoạt động nhóm là một trong những hình thức học tập thiết thực có thể áp dụng trong việc đổi mới phương pháp dạy hoc theo hướng “lấy học sinh làm trung tâm”. Tất nhiên, không phải bài học nào, kiến thức gì cũng có thể lấy hình thức hoạt động nhóm để triển khai, mà tùy vào đặc thù từng tiết dạy, lớp dạy để giáo viên có những cách thức cụ thể để đem lại hiệu quả cao nhất. Hơn nữa cũng phải phải khẳng định rằng việc dạy học theo nhóm không phải là hình thức nhằm thay thế học tập cá nhân mà là để cá nhân thực hiện việc học tập của mình thông qua trao đổi thảo luận với các thành viên khác một cách tích cực, chủ động hơn. Và để tổ chức hoạt động nhóm hiệu quả trong việc rèn luyện năng lực hợp tác giải quyết vấn đề, chúng ta cần lưu ý: - Xác lập các nhóm phải có trình độ đồng đều, quy mô vừa phải: tức là trong mỗi nhóm nên có những học sinh tích cực, học sinh khá, giỏi và học sinh yếu để hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau. Quy mô nhóm không quá nhiều để các thành viên có thể bao quát lẫn nhau cùng thực hiện vấn đề trong khoảng thời gian cụ thể. - Xây dựng những câu hỏi thảo luận phải có sự phối hợp của các thành viên trong nhóm nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm của mỗi người. Để làm được
2. điều này giáo viên cần tránh những câu hỏi, những chủ đề quá dễ, quá rõ gây nhàm chán, mà cần lựa chọn những vấn đề, những hình thức thảo luận lý thú, hấp dẫn mang tính kích thích sự suy nghĩ, tranh luận qua đó sẽ rèn luyện cho cá em kĩ năng hợp tác giải quyết vấn đề. - Sử dụng kĩ thuật tạo nhóm đa dạng: nghĩa là giáo viên có thể thay đổi nhóm hợp tác để một cá nhân được tham gia nhiều nhóm khác nhau, được thiết lâp nhiều mối quan hệ đa dạng với các quy tắc hợp tác nhóm khác nhau. - Dự kiến các tình huống có thể xảy ra trong thảo luận nhóm để giải đáp thắc mắc, phân xử đúng sai và trợ giúp nếu cần. - Khi kết thúc phần hoạt động nhóm giáo viên lần lượt cho đại diện các nhóm (hoặc chỉ định một nhóm bất kì) trình bày trước lớp (có thể dùng các tờ giấy khổ lớn hoặc phân bảng để ghi lại nhanh các ý chính và thuyết trình) những ý kiến mà nhóm vừa thảo luận. Nên bố trí thời gian hợp lí để nhóm khác có ý kiến thắc mắc, phãn biện, nhóm trình bày sẽ giải thích, hoặc giáo viên có thể đặt câu hỏi để kiểm tra mức độ tiếp nhận kiến thức của các thành viên trong nhóm sau khi thảo luận. Về vấn đề này giáo viên cần lưu ý quan tâm, động viên khuyến khích những học sinh yếu, kém hơn để các em hòa nhập hợp tác với nhóm/ tập thể, mạnh dạn hơn trong trình bày, nâng cao năng lực giao tiếp, giải quyết vấn đề trong học tập cũng như trong cuộc sống. - Sau khi các nhóm trình bày giáo viên nhận xét, đánh giá và bổ sung, chốt kiến thức chính để khắc sâu vấn đề cho học sinh. 2. Biện pháp tổ chức hoạt động nhóm hiệu quả khi dạy học Chùm thơ hai -cư Nhật Bản ( Bài 2 Vẻ đẹp của thơ ca, Ngữ văn 10, tập 1- Kết nối tri thức với cuộc sống) a. Hoạt động nhóm trong khởi động bài học: - Khởi động là hoạt động tạo tâm thế nhập cuộc, khơi dậy hứng thú cho học sinh về chủ đề sẽ được học từ đó tạo những ấn tượng sâu sắc cho các em - Cách thực hiện: sử dụng hình thức đóng vai, đóng kịch, tạo lập video, tạo lập powerpoint, thiết kế bảng phụ kèm hình ảnh minh họa để hoạt động khởi động bài học ấn tượng. Ví dụ : trước khi dạy học Chùm thơ hai -cư Nhật Bản, giáo viên có thể giao nhiệm vụ cho 4 nhóm đều phải tìm hiểu về đất nước, con người, sắc cảnh, văn hóa Nhật
3. Bản và đến tiết dạy, cho 4 nhóm lên bốc thăm, nhóm nào bốc thăm được phần trình bày thì cử đại diện vài bạn lên trình bày (qua video, tranh ảnh, ), giới thiệu cho cả lớp nghe về đất nước, con người, sắc cảnh, văn hóa Nhật Bản, nhóm khác có thể bổ sung thêm (nếu có) từ đó giáo viên dẫn dắt vào bài hoc. Như vậy, trên cơ sở bài tập dự án nhóm ấy học sinh sẽ hợp tác với nhau tìm hiểu các nội dung giáo viên giao, khi học trên lớp các nhóm sẽ trình bày sản phẩm của mình, lớp học sẽ có các thông tin kiến thức rộng hơn, gây hứng thú cho các em trong quá trình chuẩn bị đi vào bài học chiếm lĩnh tri thức mới. b. Hoạt động nhóm trong hình thành kiến thức: Hình thành kiến thức là hoạt động trọng tâm của tiết dạy, ở hoạt động này giáo viên giữ vai trò tổ chức hướng dẫn, định hướng cho học sinh tìm hiểu kiến thức bài học chứ không truyền thụ áp đặt một chiều theo hình thức thuyết giảng “độc chiếm lớp học”, “độc quyền chân lí” như trước đây. Chính vì vậy tổ chức thảo luận nhóm thích hợp, vừa phải cùng trao đổi trên hình thức các phiếu học tập, bảng phụ, khăn trải bàn, sẽ tạo hiệu quả tích cực cho giờ học - Tổ chức thảo luận nhóm theo hình thức làm việc theo các phiếu học tập/ bảng phụ: Khi dạy Chùm thơ hai -cư Nhật Bản gồm 3 bài trong 1 tiết học để vừa giúp học sinh nắm được đặc trưng của thể thơ, vừa cảm nhận được vẻ đẹp, ý nghĩa của từng bài thơ thì giáo viên chia lớp thành 3 nhóm làm việc dựa vào phiếu học tập như sau: Bước 1: Chia nhóm và phát phiếu học tập của mỗi nhóm Nhóm Ba-sô
4. Tác giả Ba-sô Thời gian Không gian Hình ảnh thơ Xúc cảm của thi nhân Nhận xét vẻ đẹp bài thơ Nhóm Chi-ô Tác giả Chi-ô Thời gian Không gian Hình ảnh thơ trung tâm Hành động và xúc cảm của thi nhân Nhận xét vẻ đẹp bài thơ Nhóm Ít-sa Tác giả Ít-sa Hình ảnh thơ Đặc điểm Ý nghĩa biểu tượng Triết lí nhân sinh Bước 2: Các nhóm trao đổi, thảo luận với nhau theo câu hỏi trong phiếu để đi đến thống nhất và ghi câu trả lời vào phiếu học tập. Giáo viên quan sát, khích lệ học sinh cùng suy nghĩ, trao đổi thực hiện nhiệm vụ. Bước 3: Tổ chức trao đổi, trình bày nội dung đã thảo luận, lựa chọn các hình thức sau: + Đại diện nhóm trình bày + Chỉ định bất kì cặp đôi trong nhóm thuyết trình (một người thuyết trình, một người hỗ trợ tranh, ảnh, bổ sung ý thiếu sót của người kia)
5. + Tổ chức buổi tọa đàm thơ hai-cư, hoặc cuộc đối thoại của người yêu thơ hai-cư (GV tư vấn thiết kế bộ câu hỏi cử 1 dẫn chương trình và thành phần tham dự là đại diện bất kì của các nhóm) Bước 4: Học sinh nhận xét lẫn nhau, giáo viên đánh giá, tổng hợp ý kiến, chuẩn kiến thức. - Tổ chức thảo luận nhóm theo hình thức khăn trải bàn Hình thức khăn trải bàn: Mỗi thành viên trong nhóm viết suy nghĩ của mình vào ô ý kiến cá nhân sau đó nhóm trưởng sẽ tổng hợp vào ô ý kiến chung, các nhóm treo sản phẩm của mình, giáo viên có thể bốc thăm mời đại diện 1 nhóm trình bày, nhận xét kết quả chung và chốt kiến thức
6. Sau khi ba nhóm tìm hiểu xong ba bài thơ hai - cư Nhật Bản, giáo viên tổ chức tổng kết những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của thơ hai-cư bằng việc thảo luận câu hỏi chung cho ba nhóm theo hình thức khăn trải bàn. Mỗi học sinh ghi lại ý kiến cá nhân nộp lại cho nhóm trưởng tổng hợp, khái quát, trình bày. c. Tổ chức hoạt động nhóm trong phần luyện tập, vận dụng một cách thiết thực: - Luyện tập, vận dụng là hoạt động thực hành, củng cố, khắc sâu nội dung bài học. Ở hoạt động này giáo viên giữ vai trò hướng dẫn học sinh chủ động vận dụng kiến thức của bài học vào thực hành. - Cách thực hiện: Giáo viên tổ chức các hình thức như: Vẽ sơ đồ tư duy, hình thức sân khấu hóa, bài tập dự án, .Học sinh dựa vào kiến thức đã học để hợp tác nhóm với nhau để cùng vận dụng thực hiện nhiệm vụ, qua đó phát huy năng lực tư duy, sáng tạo, trên cơ sở đó khắc sâu hơn nội dung kiến thức bài học. Ở phần vận dụng của bài dạy Chùm thơ hai -cư Nhật Bản: Bước 1: Giáo viên giao nhiệm vụ học tập hoạt động nhóm theo dự án - Nhóm 1: Nhóm Hoạ sĩ (PP phòng tranh): Vẽ các bức tranh minh họa cho một số bài thơ hai-cư - Nhóm 2: Nhóm Nhà sưu tầm: Tập sưu tầm những bài thơ và những lời bình về thơ hai-cư hay - Nhóm 3: Nhóm Maketting: Biên tập và giới thiệu về thơ hai-cư và những lời bình về thơ hai-cư mà nhóm 2 đã sưu tầm được Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ - Học sinh hợp tác với nhau để hoàn thành bài tập dự án. - GV khích lệ, giúp đỡ. - Thời gian báo cáo/ nộp sản phẩm: 1 tuần Bước 3: Báo cáo, thảo luận - Nộp/ báo cáo sản phẩm dự án sau 01 tuần - HS các nhóm báo cáo sản phẩm và trao đổi cùng nhau. Bước 4: Đánh giá - Các nhóm tự nhận xét, đánh giá sản phẩm của nhau theo Rubic đánh giá sản phẩm hoạt động. - Giáo viên nhận xét ý thức thực hiện chất lượng sản phẩm học tập và cho điểm các nhóm. *Rubric đánh giá sản phẩm hoạt động Vận dụng: Mức độ Mức 1 Mức 2 Mức 3 Tiêu chí
7. Vẽ tranh minh hoạ Các nét vẽ không Các nét vẽ đẹp Các bức tranh với cho một số bài thơ đẹp và các bức nhưng các bức nhiều đường nét hai-cư tranh còn đơn điệu tranh chưa thật đẹp, phong phú, hấp (10 điểm) về hình ảnh, màu phong phú. dẫn. sắc. (5-7 điểm) (8 -10 điểm) (dưới 5 điểm) Tập sưu tầm (10 Sưu tầm đủ số Sưu tầm đủ số Sưu tầm đủ số điểm) lượng nhưng chưa lượng khá tiêu biểu lượng, đặc sắc, tiêu thật đặc sắc tiêu nhưng chưa tạo biểu, hấp dẫn người biểu. được ấn tượng sâu. đọc. (5 – 6 điểm) (7 – 8 điểm) (9 - 10 điểm) Giới thiệu sách về Giới thiệu được nội Giới thiệu được nội Giới thiệu được vẻ thơ và một số lời dung sách. (5 – 6 dung sách và hình đẹp nội dung sách bình về thơ hai-cư điểm) thức sách tương đối và hình thức sách (10 điểm) thu hút. (7 – 8 một cách hấp dẫn, điểm) sinh động, các lời bình giá đặc sắc (9 - 10 điểm) III. Hiệu quả của biện pháp: Khảo sát: Mức độ hứng thú, tiếp thu kiến thức qua việc tổ chức hoạt động nhóm khi dạy học Chùm thơ hai -cư Nhật Bản Kết quả thống kê 1 : Lớp học theo phương pháp truyền thống (Hình thức hỏi-đáp) Lớp/ mức độ Thích Hơi thích Bình thường Không thích ĐC (56 HS) 5 7 20 24 Tỉ lệ 8.9 % 12.5 % 35.7% 42.9% Kết quả thống kê 2: Lớp học được tổ chức theo hướng phát triển năng lực hợp tác cho học sinh qua hoạt động nhóm Lớp/ mức độ Thích Hơi thích Bình thường Không thích TN (57 HS) 47 5 03 02 Tỉ lệ 82.5 % 8.8 % 5.2 % 3.5 % Qua khảo sát cho thấy: + Kết quả hứng thú, yêu thích, hợp tác học tập ở những lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng. Bởi vì, việc học tập ở các lớp thực nghiệm được tiến hành một cách sinh động, không khô khan, nhàn chán. thông qua nhiều hình thức, kĩ thuật dạy học, học sinh
8. hợp tác trao đổi, lôi cuốn vào các nhiệm vụ một cách tự nhiên, tích cực, tham gia trao đổi ý kiến, hợp tác nhóm chủ động tìm ra kiến thức thảo luận sôi nổi nội dung bài học. + Đa số học sinh ở lớp thực nghiệm cùng hợp tác nhóm để tiếp cận nội dung bài học thì có niềm hứng thú cuốn hút vào giờ học hơn và giáo viên có nhiều thời gian hơn để rèn luyện các kĩ năng cho học sinh, tạo ra mối quan hệ tương tác tích cực trong quá trình dạy học giữa giáo viên và học sinh. Với kết quả khảo sát trên, bước đầu đã cho thấy tính hiệu quả của các biện pháp nêu trên trong việc thay đổi tâm thế học tập cho các em. IV. Kết luận: Kết quả khảo sát cho thấy khi biết cách sử dụng linh hoạt, nhuần nhuyễn, thường xuyên các biện pháp dạy học văn trên sẽ kích thích được tính chủ động, tích cực của học sinh, tăng sự tương tác, phối hợp giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với học sinh góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển các năng lực cho học sinh trong đó có năng lực hợp tác.