Báo cáo Biện pháp Phương pháp dạy học tích cực theo kỹ thuật sơ đồ tư duy trong dạy học môn Công Nghệ 6

Nội dung tài liệu: Báo cáo Biện pháp Phương pháp dạy học tích cực theo kỹ thuật sơ đồ tư duy trong dạy học môn Công Nghệ 6

1. MỤC LỤC I. MỞ ĐẦU . Trang 1 1. Tính cấp thiết: .. ... . Trang 1 2. Mục tiêu của biện pháp ... . Trang 1 3. Đối tượng và phương pháp thực hiện: .. Trang 1 II. NỘI DUNG CỦA BIỆN PHÁP . Trang 2 1. Cơ sở lí luận: . Trang 2 2. Thực trạng: .. . Trang 2 3. Các biện pháp thực hiện: .. Trang 3 4. Thực nghiệm sư phạm: . Trang 8 IV. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ .. Trang 9 1. Ưu điểm của biện pháp .. Trang 9 2. Hạn chế: Trang 9 3. Phương hướng khắc phục: . Trang 9 4. Khả năng triển khai rộng rãi của biện pháp: .. Trang 9 V. Kiến nghị: Trang 10
2. I. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết: Trong giáo dục, phương pháp dạy học là khâu rất quan trọng bởi lẽ phương pháp dạy học hợp lý thì hiệu quả của việc dạy học mới cao, mới có thể phát huy được khả năng tư duy, sáng tạo của người học. “Sơ đồ tư duy” là một trong những phương tiện trực quan sinh động, một lựa chọn hợp lý nhằm nâng cao hiệu quả việc dạy và học. SDTD là con đường dễ nhất để chuyển tải thông tin vào bộ não rồi đưa thông tin ra ngoài bộ não. Đây là phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và rất hiệu quả theo đúng ý nghĩa “sắp xếp ý nghĩ dưới dạng sơ đồ”. SĐTD là một công cụ hữu ích trong giảng dạy và học tập ở các bậc học, giúp giáo viên và người học trong việc trình bày các ý tưởng một cách rõ ràng, suy nghĩ sáng tạo, học tập thông qua biểu đồ, tóm tắt thông tin của một bài học hay một cuốn sách, bài báo, hệ thống lại kiến thức đã học, tăng cường khả năng ghi nhớ, đưa ra ý tưởng mới. Qua thực tế trực tiếp giảng dạy và dự giờ thăm lớp của bạn bè đồng nghiệp, bản thân tôi nhận thấy, để học sinh học tốt môn Công nghệ 6, thì một trong những phương pháp có nhiều ưu điểm, đáp ứng được mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục là sử dụng kỹ thuật “sơ đồ tư duy”. Do đó, tôi mạnh dạn trình bày bản báo cáo biện pháp: Vận dụng phương pháp dạy học tích cực theo kỹ thuật “Sơ đồ tư duy” trong dạy học môn Công nghệ 6. 2. Mục tiêu của biện pháp Khi sử dụng kỹ thuật sơ đồ tư duy trong dạy học, học sinh chuyển từ cách học truyền thống sang cách học tích cực thông qua SĐTD; tận dụng tối đa thời gian của tiết học vào các hoạt động tích cực của học sinh, giảm việc ghi chép trên lớp, do đó giúp học sinh bớt căng thẳng, mệt mỏi. Đặc biệt, khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm kết hợp cùng với sơ đồ tư duy thì lại càng tăng cao hiệu quả dạy học. Việc sử dụng SĐTD trong dạy học đã chứng tỏ tính ưu việt vượt trội của nó trong việc đưa học sinh lên đến vị trí trung tâm của quá trình dạy học, tăng hứng thú học tập của học sinh, góp một phần không nhỏ vào việc khai thác tiềm năng trí tuệ của học sinh, phát huy tối đa tính tích cực và sáng tạo của học sinh trong học tập và góp phần không nhỏ vào việc đổi mới PPDH. 3. Đối tượng và phương pháp thực hiện:
3. Phương pháp dạy học tích cực theo kỹ thuật “Sơ đồ tư duy” trong dạy học môn Công nghệ 6 tôi đã áp dụng cho các lớp 6D6 và 6D7 trường THCS Thị Trấn. Trước khi cho học sinh vẽ sơ đồ tư duy, giáo viên hướng dẫn học sinh lần đầu trên lớp, sau đó cho học sinh về nhà thực hiện theo nhóm. Học sinh báo cáo kết quả trong tiết học sau. Ở các bài học sau học sinh có thể tự làm mà không cần đến sự hướng dẫn của giáo viên. II. NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận: Sử dụng các phương pháp dạy học (PPDH) để người học tích cực, chủ động, sáng tạo là rất cần thiết và không thể thiếu trong đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo. Xu hướng đổi mới PPDH theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của người học được nhiều giáo viên phát huy và vận dụng. Nhiều phương pháp được thực hiện nhằm phát huy tính tích cực của người học như: dạy học theo nhóm, dạy học nêu vấn đề, nghiên cứu tình huống cùng với một số kỹ thuật dạy học tích cực: khăn trải bàn, mảnh ghép, sơ đồ tư duy (SĐTD), mô hình, biểu đồ, hình ảnh, tranh vẽ thì “sơ đồ tư duy” là một trong những phương tiện trực quan sinh động, một lựa chọn hợp lý nhằm nâng cao hiệu quả việc dạy và học. Sơ đồ tư duy là một công cụ tư duy thực sự hiệu quả bởi nó tối đa hóa được nguồn lực của mỗi cá nhân và tập thể. Mỗi thành viên đều rèn được khả năng tư duy kỹ năng thuyết trình và làm việc khoa học. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp cho các học sinh hiểu được nội dung của bài học một cách rõ ràng và hệ thống. Việc ghi nhớ cũng như vận dụng sẽ tốt hơn. Chỉ cần nhìn vào sơ đồ tư duy học sinh nào cũng có thể thuyết trinh nội dung bài học. Sơ đồ tư duy cung cấp cho ta cái nhìn chi tiết và cụ thể. Khi mọi người tập trung vào chủ đề ở giữa thì bộ não của mỗi học sinh đều hướng tới trọng tâm tạo nên sự đồng thuận của tập thể, cùng hướng tới mục tiêu chung và định hướng kết quả. Các nhánh chính của sơ đồ tư duy đưa ra cấu trúc tổng thể giúp các học sinh định hướng tư duy một cách logic. Bên cạnh đó, các nhánh phụ kích thích tính sáng tạo đồng thời hiểu được tư duy cũng như sự tích cực của mỗi học sinh. 2. Thực trạng: Trong thực tế hiện nay, nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chỉ đơn thuần là nhớ kiến thức một cách máy móc mà chưa rèn luyện kỹ năng tư duy. Học sinh chỉ học bài nào biết bài đấy, cô lập nội dung các môn và chưa có sự liên hệ kiến thức với
4. nhau vì vậy mà chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ thống. Đặc biệt theo quan niệm của xã hội, gia đình và học sinh đối với môn công nghệ còn khá lệch lạc thậm chí là xem thường, học cho xong Nhiều tiết hoc giáo viên chỉ truyền tải nội dung kiến thức cho các em mà chưa kích thích tư duy cho các em học sinh nên tiết học trở lên buồn tẻ. Vì thế sử dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh sôi nổi vui vẻ học tập phát huy tính tích cực chủ động tìm tòi kiến thức. 3. Các biện pháp thực hiện: Phương pháp dạy học sử dụng sơ đồ tư duy là một phương pháp dạy học ghi chú đầy sáng tạo, giúp liên kết các kiến thức bằng hình ảnh một cách trực quan, dễ hiểu, dễ nhớ. Phương pháp này nên được khuyến khích không chỉ trên lớp mà còn ở nhà và phụ huynh hoàn toàn có thể cùng con em ôn tập các kiến thức sau những giờ học tại trường. Qua nhiều năm giảng dạy tôi đã rút ra một số biện pháp cho học sinh thực hiện được cụ thể trong các biện pháp sau: Giải pháp 1: Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy trên giấy và sử dụng phần mềm iMindMap. Việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học là một phương pháp hữu hiệu trong đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo. Tuy nhiên đối với học sinh lớp 6 là học sinh đầu cấp các em sử dụng còn chưa được thành thạo nên việc hướng dẫn các em vẽ sơ đồ tư duy là cần thiết. * Hướng dẫn vẽ sơ đồ trên giấy. Chuẩn bị các dụng cụ cần để vẽ sơ đồ tư duy
5. Sơ đồ tư duy là bản vẽ có màu sắc, hình ảnh phong phú, nên cần có những dụng cụ thiết yếu sau đây: Giấy (khổ lớn hoặc nhỏ tùy thuộc vào nội dung và mục đích ghi chép) Bút màu (nhiều màu), tốt nhất dùng bút dạ để tiện ghi chép và tô vẽ các nhánh, hình dạng Sách, tài liệu về nội dung, chủ đề cần làm sơ đồ tư duy Bước 1: Xác định đề tài, chủ đề của sơ đồ tư duy Viết hay vẽ chủ đề lớn ở vị trí trung tâm tờ giấy và vẽ vòng bao xung quanh. Sử dụng màu vẽ nổi bật đề tài, hình ảnh rõ nét hoặc nếu dạng từ khóa thì cô đọng, ngắn gọn, viết cỡ chữ lớn. Bước 2: Vẽ các mỗi ý lớn phát triển từ chủ đề chính Tìm kiếm các ý quan trọng từ chủ đề chính. Vẽ đường phân nhánh xuất phát từ chủ đề ở trung tâm nối với từng ý. Bước 3: Phát triển sơ đồ tư duy bằng cách mở rộng các nhánh nội dung Từ mỗi ý lớn, vẽ tiếp tục các đường nhánh tới các ý phụ bổ sung cho ý đó. Tiếp tục mở rộng các phân nhánh chi tiết cho các ý phụ đó. Phát triển chi tiết sơ đồ đến khi triển khai chi tiết nhất chủ đề. Lưu ý, các ý phát triển từ nhánh phải có nội dung chung hướng đến chủ đề chính của sơ đồ. Bước 4: Vẽ thêm hình minh họa và hoàn thiện sơ đồ Sau khi hoàn thành các nội dung và hình ảnh thể hiện ý tưởng của chủ đề chính, cần thêm các màu sắc, hình vẽ minh họa để dễ hiểu, dễ ghi nhớ kiến thức. Các hình ảnh, cảm xúc, tác động tốt đến não bộ giúp ta ghi nhớ lâu hơn.
6. Hướng dẫn vẽ sơ đồ trên phần mềm iMindMap Bên cạnh cách vẽ sơ đồ tư duy bằng tay, thì hiện nay có rất nhiều phần mềm hỗ trợ thiết kế sơ đồ tư duy. Bạn có thể vẽ sơ đồ trên Word, Photoshop hay các phần mềm Mindmap chuyên biệt, Một sơ đồ tư duy tốt cần có sự kết hợp hài hòa giữa phần chữ, màu sắc và phần hình. Không nên để quá nhiều chữ sẽ khiến sơ đồ bị rối những cũng không nên lạm dụng hình ảnh không cần thiết vì có thể sẽ làm nội dung trở nên thiếu chi tiết. Giải pháp 2: Sử dụng sơ đồ tư duy trong quá trình giao việc về nhà.
7. Giao việc về nhà bằng cách sử dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh dễ học bài cũ và ghi nhớ kiến thức nhanh hơn. Việc học và ghi nhớ các kiến thức trước mỗi bài học sẽ trở nên dễ dàng hơn cho học sinh bởi nhìn vào sơ đồ tư duy, các em có thể định hình được đâu là ý chính cần ghi nhớ, từ đó có thể tự phát triển các ý phụ theo ý tưởng và tư duy của bản thân mình. Việc tổng hợp tất cả kiến thức vào sơ đồ tư duy giúp học sinh không bỏ sót các chi tiết khi học. Ví dụ: sau khi học xong bài 1”Khái quát về nhà ở” nếu giáo viên chỉ giao việc về nhà học thuộc bài và làm bài tập thì học sinh sẽ có thể quên học hoặc chỉ học qua loa, không nhớ hết kiến thức trọng tâm của bài học. Nhưng khi giáo viên giao việc bằng phương pháp vẽ sơ đồ tư duy thì học sinh sẽ có ý thức học tập hơn đồng thời tạo hứng học tập cho các em. Giúp các em tích cực chủ động trong việc học bài cũ và thể hiện được khả năng ghi nhớ và khả năng thuyết trình của mình. Giải pháp 3: Sử dụng sơ đồ tư duy trong quá trình học kiến thức mới. Thời gian một tiết học có 45 phút, vấn đề cần quan tâm để đạt hiệu quả là việc phân phối thời gian hợp lí. Khoảng 5 đến 10 phút: các em tự do sáng tạo ý tưởng riêng của mình (đối với bài học mới trực tiếp trên lớp) hoặc cùng nhau xem lại ý tưởng của nhóm đã hoàn thành trước từ ở nhà để cử đại diện nhóm chuẩn bị lên báo cáo trước lớp. Khoảng 10- 15 phút tiếp theo: Đại diện nhóm lên trình bày sơ đồ của nhóm mình. Thời gian còn lại đối chiếu, so sánh kết quả sơ đồ của giáo viên, chỉnh sửa lại cho hợp lí.
8. Qua sơ đồ tư duy tôi đã chốt lại những kiến thức cần nhớ, đặc biệt là những từ khóa để học sinh để học sinh dễ hiểu và nắm vững kiến thức nhở hình ảnh trên sơ đồ. Có thể nói đây là phương pháp giúp học sinh lưu kiến thức trong trí nhớ được sâu và dài hơn so với phương pháp khác. 4. Thực nghiệm sư phạm. Phương pháp được đưa vào thực nghiệm giáo dục từ tháng 9 năm 2023 đối với học sinh lớp 6,7. Trong quá trình thực nghiệm biện pháp được điều chỉnh bổ sung và hoàn thiện. Thông qua các bài hoc trên lớp tôi thấy được học sinh đã biết được cách vẽ một sơ đồ tư duy tổng kết kiến thức của bài học cũng như hình thành kiến thức bài học mới thông qua sơ đồ tư duy. Học sinh nhận ra được cách học tập này rất hiệu quả, có tác dụng ghi nhớ nhanh và khoa học. Biết vận dụng sơ đồ tư duy vào học các môn khác. Các em tỏ ra thích thú với những hiểu biết mới của mình nên có hứng thú tìm tòi, học tập hơn. Nhận thức của các em về bộ môn Công nghệ cũng đã thay đổi, nó không còn khô khan nhàm chán như trước nữa không những giúp các em tiếp thu kiến thức tốt hơn mà tiết học trở lên sinh động hấp dẫn hơn. Qua việc thực hiện giảng dạy bằng phương pháp đã trình bày, tôi kiểm tra học sinh một bài tổng hợp để đánh giá chung. Qua khảo sát tôi thấy rằng chất lượng khi có vận dụng kỹ thuật sử dụng “sơ đồ tư duy” đã góp phần nâng cao chất lượng học tập của học sinh. Tôi đã thống kê kết quả của hai lớp thực nghiệm – dạy theo kỹ thuật
9. sử dụng “sơ đồ tư duy" (lớp 6D6) và lớp đối chứng (lớp 6D7) trong năm học 2023 - 2024 như sau: Lớp Sĩ số Giỏi Khá Trung bình Yếu, kém SL % SL % SL % SL % 6D6 40 6 15 20 50 13 32,5 1 2,5 6D7 40 3 7,5 14 35,9 18 46,2 4 10,2 Khi nghiên cứu đề tài tôi thấy hiệu quả cao chính vì vậy năm học 2024-2025 tôi đã và đang áp dụng đề tài đối với lớp mình đang giảng dạy. Và tôi hy vọng đây sẽ là một tài liệu tham khảo để cho những đồng nghiệp của tôi có thể tham khảo để áp dụng vào giảng dạy góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục chung của nhà trường. IV. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 1. Ưu điểm và hạn chế của biện pháp * Ưu điểm: Kỹ thuật sơ đồ tư duy giúp học nắm được quá trình tổ chức thông tin, ý tưởng cũng như giải thích và kết nối thông tin với cách hiểu biết của mình Thích hợp với các nội dung ôn tập hay các bài học có nhiều kiến thức có tính chất liệt kê. Phù hợp tâm lí học sinh, đơn giản, dễ hiểu. * Hạn chế: Kỹ thuật sử dụng sơ đồ tư duy giấy khó lưu trữ, thay đổi, chỉnh sửa, tốn kém chi phí. Sơ đồ do giáo viên xây dựng, sau đó giảng cho học sinh khiến học sinh khó nhớ bài học hơn học sinh tự làm. 2. Phương hướng khắc phục hạn chế: - Hướng dẫn học sinh sử dụng phần mềm iMindMap, từ đó giúp học sinh chủ động, sáng tạo trong quá trình thực hiện nhiệm vụ được giao. - Sử dụng sơ đồ tư duy trong quá trình giao việc về nhà từ đó giúp học sinh khắc sâu kiến thức của bài học, hoặc thực hiện sử dụng sơ đồ tư duy trong quá trình học bài mới giúp học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức mới. - Giáo viên thường xuyên hướng dẫn giúp đỡ học sinh, đặc biệt là những học sinh yếu kém. 3. Khả năng triển khai rộng rãi biện pháp
10. Biện pháp được đưa vào thực nghiệm giáo dục từ tháng 9 năm 2023. Trong quá trình thực nghiệm biện pháp được điều chỉnh bổ xung và hoàn thiện. Qua thời gian nghiên cứu vận dụng đưa biện pháp vào thực nghiệm tôi thấy hoàn toàn có thể đưa biện pháp vào áp dụng trong nhà trường trong các năm tiếp theo có tính khả quan cao không những đối với dạy học môn Công nghệ 6, mà còn đối với dạy học các môn học khác hoàn toàn có khả năng áp dung và đem lại hiệu quả cao. Lĩnh vực mà biện pháp có thể áp dụng: Có thể áp dụng trong các nhà trường THCS trong hoạt động dạy và học môn Công nghệ 6,7, 8 và cũng như có thể áp dụng đối với bộ môn KHTN 6, 7 môn Toán ... trong các năm học tiếp theo. IV. KIẾN NGHỊ Để phương pháp sử dụng SĐTD có tính khả thi, đạt hiệu quả cao khi áp dụng phương pháp vào các hoạt động học: - Để hoạt động của học sinh có hiệu quả, tất cả học sinh được tham gia hoạt động nhóm đạt hiệu quả thì cần sĩ số lớp 30-33HS/lớp. Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của bản thân đã áp dụng trong quá trình giảng dạy qua. Qua biện pháp này tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến các đồng chí đồng nghiệp để biện pháp của tôi được hoàn thiện hơn. IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO STT TÊN TÀI LIỆU TÊN TÁC GIẢ 1 Sách giáo khoa, sách bài tập Công Nhà xuất bản giáo dục nghệ 6. 2 Phần mềm ứng dụng 5 phút thuộc Tâm Trí Lực bài. 3 Phần mềm iMindmap, tài liệu trên internet