Báo cáo Biện pháp Khai thác hiệu quả kênh hình trong môn Địa Lí

Nội dung tài liệu: Báo cáo Biện pháp Khai thác hiệu quả kênh hình trong môn Địa Lí

1. MỤC LỤC STT NỘI DUNG TRANG 1. I. Mở đầu 2. II. Nội dung 3. 1. Cơ sở lí luận 4. 2. Thực trạng 5. 3. Các biện pháp 6. 4. Thực nghiệm sư phạm 7. III. Kết luận và kiến nghị 8. 1. Ưu điểm và hạn chế 9. 2. Phương pháp khắc phục hạn chế 10. 3. Khả năng triển khai rộng rãi biện pháp 11. IV. Tài liệu tham khảo 12. V. Phụ lục
2. I. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết Một trong những đặc điểm của thời đại ngày nay là cuộc cách mạng khoa học công nghệ đang phát triển như vũ bão dẫn đến bùng nổ thông tin. Nên đòi hỏi con người phải có tri thức, năng động sáng tạo, biết chọn cách sống tốt góp phần xây dựng quê hương đất nước giàu mạnh. Để có được nững phẩm chất và tri thức đó thế hệ trẻ không ngừng học tập và rèn luyện bản thân. Giáo dục nhà trường là giáo dục ưu việt với hai hoạt động đặc trưng dạy và học. Để nâng cao chất lượng dạy và học là vấn đề phức tạp, là nỗi trăn trở của các nhà giáo dục. Bộ môn Địa lí ở trường THCS có nhiệm vụ là bồi dưỡng cho HS khối lượng kiến thức phong phú về tự nhiên, kinh tế và xã hội. Bối dưỡng cho HS những kĩ năng, kĩ xảo cần thiết để vận dụng vào trong cuộc sống. Đây là môn học gắn liền với thực tế, từ thực tế rút ra kiến thức và từ kiến thức được chứng minh trong thực tế. Là một giáo viên dạy Địa lí lâu năm, tôi rút ra được kinh nghiệm là để học sinh hiểu bài, vận dụng tốt kiến thức và yêu bộ môn thì người giáo viên hướng dẫn HS biết khai thác hiệu quả kênh hình. Trong sáng kiến này, tôi xin được chia sẻ kinh nghiệm của mình qua báo cáo “Khai thác hiệu quả kênh hình trong môn Địa lí” 2. Mục tiêu - Ngày nay, với quan điểm giáo dục then chốt: lấy người học làm trung tâm của quá trình giáo dục – đào tạo đã giúp cho bản thân học viên tự đưa ra quyết định về những kiến thức họ muốn tích lũy và phương pháp học tập phù hợp với bản thân mình. - Khai thác kênh hình trong bộ môn Địa lí là một trong những phương pháp học hiệu quả, giúp học sinh hiểu sâu, nhớ lâu các đơn vị kiến thức của bài học. 3. Đối tượng và phương pháp thực hiện - Biện pháp này được tôi áp dụng tại hai lớp 9A1 và lớp 9A2 tại trường THCS Thị trấn Tiên Lãng.
3. - Biện pháp thực hiện + Lấy số liệu thống kê. + Thực nghiệm II. NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận Địa lý góp phần hình thành và phát triển cho học sinh các phẩm chất và năng lực chung, đồng thời phát triển các năng lực chuyên môn gắn liền với đặc thù của môn học như: nhận thức thế giới theo quan điểm không gian, giải thích các hiện tượng và quá trình địa lí, sử dụng các công cụ của Địa lý học; thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin địa lý; vận dụng kiến thức, kỹ năng địa lý vào thực tiễn. Địa lý là môn học có đặc trưng vừa thuộc lĩnh vực khoa học xã hội (Địa lý kinh tế – xã hội) vừa thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên (Địa lý tự nhiên). Do vậy, môn Địa lý giúp học sinh nắm được những đặc điểm tổng quát của khoa học Địa lý, các ngành nghề có liên quan, khả năng ứng dụng kiến thức trong đời sống; đồng thời, củng cố và mở rộng nền tảng tri thức, kĩ năng phổ thông cốt lõi đã được hình thành ở giai đoạn giáo dục cơ bản, tạo cơ sở vững chắc giúp học sinh tiếp tục theo học các ngành nghề có liên quan. Chính vì tầm quan trong như vậy nên để giúp các em tiếp cận kiến thức bộ môn một cách nhanh, dễ hiểu, dễ nhớ thì không có cách nào khác là giúp các em tiếp cận bằng những hình ảnh sinh động, ấn tượng qua hệ thống kênh hình. 2. Thực trạng - Hiện nay, có một thực tế thật đáng buồn là, một bố phận không nhỏ phụ huynh và học sinh coi bộ môn Địa lí là môn “phụ” nên các em học chưa tập trung, không đề cao ý thức học tập. Chính vì thế mà kiến thức các em chưa sâu, chưa hiểu đúng cốt lõi nội dung bài học. - Bên cạch đó, tư duy môn “phụ” cũng ảnh hưởng ít nhiều đến người giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn, làm người giáo viên không đầu tư vào chất lượng bài dạy, hướng dẫn các em những kĩ năng cần thiết khi học Địa lí.
4. - Hệ thống kênh hình trong môn Địa lí rất phong phú như: đồ giáo khoa, Atlat Địa lý Việt Nam, tập bản đồ địa lý tự nhiên đại cương, địa lý thế giới; tranh ảnh, mô hình; các dụng cụ quan trắc thời tiết, dụng cụ đo vẽ địa hình; băng đĩa, video clip nhưng một bộ phận không nhỏ giáo viên sử dụng chưa hiệu quả, chưa rèn được kĩ năng sử dụng kênh hình cho học sinh. - Kết quả kiểm tra đánh giá học sinh trước khi áp dụng biện pháp: Điểm <5 % Điểm 5-<8 % Điểm 8-10 % Lớp 9A1 12 26,7 20 44,4 13 28,9 (SS 45) Lớp 9A2 15 31,3 21 43,7 12 25,0 (SS 48) 3. Các biện pháp thực hiện - Một là thống kế toàn bộ hệ thông kênh hình hiện có của nhà trường. - Hai là giáo viên sẽ tìm hiểu từng bài, từng chương cần có những kênh hình nào liên quan mà sử dụng hiệu quả. - Ba là giáo viên tìm hiểu trước cách khai thác, cách sử dụng những kênh hình trước khi hướng dẫn học sinh. - Bốn là tích cực dự giờ đồng nghiệp để học hỏi kinh nghiệm cách hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình của đồng nghiệp. 4. Thực nghiệm sư phạm 4.1. Khai thác hệ thống bản đồ, lược đồ, biểu đồ trong SGK, thư viện. - Bản đồ, lược đồ là khoa học nghiên cứu và phản ánh sự phân bố không gian, sự phối hợp mối liên hệ giữa các đối tượng, hiện tượng tự nhiên và xã hội trên bề mặt Trái Đất thông qua các mô hình ký hiệu, hình tượng.
5. Các chức năng của bản đồ như là công cụ trực quan cho các số liệu không gian. Các số liệu này thu được từ công việc đo đạc mặt đất, chụp ảnh hàng không, chụp ảnh vệ tinh và có thể lưu trữ trong cơ sở dữ liệu, từ đó nó được xử lý thành các loại bản đồ cho các mục đích khác nhau. Bản đồ biểu diễn đầy đủ nhất các đối tượng nói trên thường gọi là bản đồ địa hình. Các bản đồ chuyên đề thì thể hiện nổi bật những thông tin liên qua đến chuyên đề đó, ví dụ bản đồ hành chính, bản đồ giao thông,... Bản đồ, lược đồ là khoa học nghiên cứu và phản ánh sự phân bố không gian, sự phối hợp mối liên hệ giữa các đối tượng, hiện tượng tự nhiên và xã hội trên bề mặt Trái Đất thông qua các mô hình ký hiệu, hình tượng. Các chức năng của bản đồ như là công cụ trực quan cho các số liệu không gian. Các số liệu này thu được từ công việc đo đạc mặt đất, chụp ảnh hàng không, chụp ảnh vệ tinh và có thể lưu trữ trong cơ sở dữ liệu, từ đó nó được xử lý thành các loại bản đồ cho các mục đích khác nhau. Bản đồ biểu diễn đầy đủ nhất các đối tượng nói trên thường gọi là bản đồ địa hình. Các bản đồ chuyên đề thì thể hiện nổi bật những thông tin liên qua đến chuyên đề đó, ví dụ bản đồ hành chính, bản đồ giao thông,... - Hệ thống bản đồ, lược đồ, biểu đồ trong SGK hay trong thư viện được thiết kế phù hợp với từng nội dung bài dạy. - Ngoài ra giáo viên còn có thể sử dụng linh hoạt các biểu đồ lược đồ của những bài khác có nội dung liên quan để phục vụ tiết học hiệu quả. - Muốn khai thác hiệu quả kênh hình này, giáo viên phải rèn luyện cho các em kĩ năng đọc lược đồ, bản đồ, biểu đồ. Vậy để hiểu được nội dung đó, trước hết HS phải hiểu bảng ghi chú, hiểu rõ các kí hiệu ở bảng ghi chú. Từ đó rút ra đặc điểm của đối tượng địa lí có trong bản đồ, lược đồ, biểu đồ.
6. Một số hình ảnh học sinh khai thác kiến thức qua hề thông bản đồ, lược đồ, tranh ảnh trong sách, trong thư viện nhà trường 4.2. Khai thác Atlat Địa lí Việt Nam. Atlat địa lý Việt Nam được coi là “tài liệu” duy nhất mà học sinh được sử dụng trong tất cả các kỳ thi: thi học kỳ, thi học sinh giỏi các cấp, thi tuyển vào lớp 10, thi Tốt nghiệp THPT, thi tuyển sinh Đại học, Cao đẳng. Atlat địa lý Việt Nam được xây dựng dựa trên chương trình địa lý Việt Nam, nó diễn giải các vấn đề địa lý đi từ cái chung đến cái riêng, từ tự nhiên đến kinh tế xã hội, từ tổng thể đến các bộ phận. Có thể nói rằng Atlat vừa là nguồn cung cấp kiến thức, thông tin tổng hợp; là phương tiện để học tập, rèn luyện các kỹ năng cũng như hỗ trợ rất lớn trong các kỳ thi môn Địa Lý. - Cấu trúc của Atlat Địa lí Việt Nam. Gồm các phần:
7. + Lược đồ các thành phần tự nhiên Việt Nam. + Lược đồ các miền tự nhiên. + Lược đồ dân số dân tộc. + Lược đồ kinh tế chung, các ngành kinh tế. + Lược đồ các vùng kinh tế. + Lược đồ các vùng kinh tế trọng điểm. - Cách thức sử dụng: + Học thuộc trang kí hiệu chung. + Đọc kĩ đề bài, câu hỏi. + Xác định vị trí của lược đồ ở phần nào trong Atlat. + Khai thác nội dung từ Atlat. Tìm hiểu thông tin trong Atlat của nhóm
8. 4.3. Tranh ảnh chụp, sưu tầm. Báo cáo của nhóm bằng tranh, Sử dụng tranh ảnh trong Hoạt ảnh chụp động khởi động - Tranh ảnh là những kênh thông tin về các mảng tự nhiên và hoạt động khác nhau của xã hội loài người được chuyển tải bằng hình ảnh nhằm bổ sung, cụ thể hóa nội dung, giải thích cho những sự vật, hiện tượng địa lí. - Chúng ta có thể hiểu tranh ảnh là một thuật ngữ dùng để chỉ một bức vẽ, một bức hình thu chụp được nhằm phản ánh một phần nào đó của hiện thực và nó được sử dụng làm phương tiện dạy học - Sự dụng tranh, ảnh chụp là một hoạt động sinh động trong bài dạy tránh được sự nhàm chán cho học sinh. Giáo viên sử dụng linh hoạt hệ thống tranh ảnh sưu tầm trên internet, tự chụp. Tranh ảnh này sử dụng trong các hoạt động khởi động, hình thành kiến thức bằng tranh hay hoạt động mở rộng. 4.4. Sử dụng video - Video clip có thể xem là công cụ giáo dục cho tất cả các học sinh, nó có thể mang lại hiệu quả tích cực cho từng học sinh riêng biệt, thu hút được
9. sự chú ý của họ. Người học qua quan sát một cách trực quan sẽ giúp việc sử lý thông tin và tiếp nhận kiến thức hiệu quả hơn. Với sức mạnh về âm thanh và cả lời nói, video clip rất có lợi cho người học theo hình thức nghe. Ngoài ra video clip mô tả minh họa những chuỗi hình ảnh và diễn tả những hành động thực một cách có cảm xúc, do đó sẽ đem lại hiệu quả tốt cho người học - Tính phù hợp về nội dung: video clip phải chứa nội dung phù hợp với lứa tuổi học trò, rõ ràng và dễ hiểu, giàu trực quan. - Thể loại video clip: có thể là phim hoạt hình, chương trình giáo dục về khoa học hay tự nhiên, đoạn quảng cáo trên tivi, clip ca nhạc, kịch.v..v... Với nội dung chương trình khá rộng cùng những đòi hỏi về việc đổi mới phương pháp giảng dạy thì việc sử dụng thành thạo các trang thiết bị hỗ trợ và đồ dùng giảng dạy là yêu cầu tất yếu đối với người giáo viên. - Sử dụng những đoạn video sưu tầm hoặc giáo viên, học sinh tự quay là một trong những kênh hình hiệu quả và thu hút được học sinh nhất. Giáo viên chọn những đoạn video có độ dài từ 1 phút 30 giây đến 3 phút có nội dung liên quan đến bài học và cho HS cùng xem vào hoạt động hợp lí thì rất hiệu quả. Kiến thức bài học sẽ dễ nhớ, dễ học, dễ thuộc và dễ vận dụng vào thực tế. Một em HS lên báo cáo sản phẩm: Video quay lại tại trang trại trồng nấm rơm tại Quang Phục- Tiên Lãng
10. 4.5. Vẽ tranh - Chương trình giáo dục cấp THCS là một chương trình giáo dục ưu việt, tạo ra thế hệ HS có đầy đủ năng lực và phẩm chất. Các môn học hỗ trợ nhau, bổ trợ kiến thức cho nhau. Giáo viên dạy môn Địa lí nên kết hợp với bộ môn khác để tạo hứng thú học tập cho HS. Môn Mĩ thuật giúp HS hiện thực hóa kiến thức một cách sáng tạo nhất. - Tùy từng nội dung bài học, giáo viên có thể giao bài tập về nhà cho cá nhân hay tập thể vẽ tranh phản ảnh nội dung bài học. Học sinh có thể dùng cách là vẽ tranh để làm hình thức báo cáo sản phẩm của nhóm; dùng để tuyên truyền. Thông qua việc vẽ tranh giáo viên phần nào giáo dục tình yêu quê hương đất nước tới các em học sinh. Nhóm học sinh báo cáo sản phẩm: Đặc điểm tự nhiên của Đồng bằng sông Hồng qua tranh vẽ. - Kết quả kiểm tra đánh giá học sinh sau khi áp dụng biện pháp: Điểm <5 % Điểm 5-<8 % Điểm 8-10 % Lớp 9A1 0 0 25 55,6 20 44,4 (SS 45) Lớp 9A2 0 0 26 54,1 22 47,9 (SS 48)
11. III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Ưu điểm và hạn chế của biện pháp + Ưu điểm: - Hiện nay thời đại công nghệ, nên việc tìm kiếm hệ thống kênh hình đẹp, sinh động là rất dễ dàng. - Đội ngũ giáo viên lên lớp cũng đã mua sắm đầy đủ thiết bị dạy học như máy tính, máy in. Trên lớp cũng được trang bị đầy đủ máy chiếu hoặc ti vi màn hình rộng để có thể trình chiếu hệ thống kênh hình to, rõ ràng, sắc nét. - Bên cạch đó người giáo viên năng động, nhiệt tình, tiếp cận công nghệ nhạy bén. - Hệ thông kênh hình đẹp, cách khai thác hiệu quả giúp học sinh học tập trung, các đơn vị kiến thức sẽ trở nên dễ hiểu, dễ nhớ. + Hạn chế - Hệ thống lược đồ, bản đồ trong nhà trường chưa được cập nhật mới thường xuyên. - Một số biểu đồ số liệu chưa cập nhật số liệu mới. 2. Phương hướng khắc phục các hạn chế - Cập nhật hệ thông bản đồ, biểu đồ mới thường xuyên - Giáo viên phải thường xuyên nghe thời sự, nắm bắt số liệu mới kịp thời để mở rộng kiến thức cho học sinh. 3. Khả năng triển khai rộng rãi biện pháp - Biện pháp này có thể triển khai ở nhiều môn học như Lịch sử, Sinh học, Hóa học, IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO -htpts://www.google.com.vn - Tài liệu tập huấn chuyên môn V. PHỤ LỤC